NADEREND NOODWEER II
De financiële neergang komt thans in een hogere versnelling te verkeren. Kapitaalinjecties ongeacht van welke magnitude kunnen de vrije val van de financiële markten op geen enkele wijze meer tegenhouden, hooguit nog even vertragen. De ontwikkeling valt samen met uitspraken van o.m. Claude Trichet die meent dat het zelfs dit jaar al weer beter zou gaan. Hiermee tracht hij tegenwicht te bieden aan ‘iets minder opgewekte’ geluiden vanuit de Wereldbank die verklaarde dat de wereldeconomie op instorten staat. Bovendien zal de naderende kettingreactie van schuldimplosies de centrale bankiers echter ruw doen ontwaken, alle prachtige computermodellen ten spijt.
Onzekerheid
In alle tijden van onzekerheid zoekt de mens begrijpelijkerwijs naar vastigheid. Voor de een zijn dat modellen en voor de ander religie. Zomin religie de psychische onzekerheid adequaat wet weg te nemen, zomin kunnen structurele veranderingen in graduele en lineaire modellen worden gevat. Immers, er vinden teveel ontwikkelingen te zelfder tijd op te veel verschillende markten in de wereld plaats. Het gaat niet om één deelmarkt maar om de samenhang van alle markten.
Falend overheidsbeleid
Intussen is er onweerlegbaar sprake van een zuivere breuk met de economische ontwikkelingen uit het verleden met af en toe een recessie op de grafiek. Het gaat thans om een elementaire structurele crisis, waarbij alle gangbare financieel/economische instrumenten in het luchtledige zijn komen te hangen, vergelijkbaar met een oude auto die met hoge snelheid zonder remmen en stuur de heuvel afdendert. Het is bedroevend dat politici en centrale bankiers alsnog proberen “dit vehikel in bedwang te krijgen”. Maar er in springen durven ze evenmin. Zij gaan er vooralsnog van uit dat:
- het internationale financiële systeem nog niet op z’n gat ligt
- consumenten, beleggers en bedrijven nog niet overgaan tot drastische maatregelen om hun belangen (koopkracht) te beschermen
- de groeivertraging weer zal worden omgezet in groeiversnelling in 2010 (!)
- het financieel/economisch vertrouwen nog niet is weggevaagd, ofschoon de uitslagen op de beurs op een enkele oprisping na een andere taal spreken.
Visie zonder visie
Op basis van bovenvermelde aannames gaan onze overheden onverkort door met ongekend
grote kapitaalinjecties, laten hun tekorten en staatsschulden ongebreideld oplopen en zetten daarnaast ook nog eens honderden miljarden aan garanties uit. Intussen dreigt ‘onze auto’ zelfs hierdoor versneld van de heuvel af te rijden: de economie daalt drie maal zo snel als verwacht. Niettemin ziet men het in het Witte Huis in 2010 al weer gloren met een groei van 3,2% in 2010. Er wordt alleen niet bij verteld op basis waarvan en dat is maar goed ook! Zie bijgaande grafiek.
Natte vingervoorspellingen
Deze natte vingervoorspellingen dragen niet bij tot een adequate aanpak van de huidige crisis. Immers, men anticipeert er teveel op dat het allemaal ‘vanzelf’ wel weer op z’n pootjes terechtkomt. Er wordt uitsluitend ‘ge-ad hoc-ed’, zonder dat er sprake is van een internationaal gecoördineerde actie. Dit alles nota bene in de wetenschap dat de 5 grootste Amerikaanse banken: Citigroup, Bank of America, HSBC USA, Wells Fargo (inclusief Wachovia) en J.P. Morgan intussen niet meer zijn dan ‘dead men walking’. Met een gemiddeld stijgend verlies van 49% (inclusief afboekingen!) gedurende de laatste 90 dagen vallen de honderden miljarden bij deze ‘clubs’ als rotte appelen uit de boom. Ook Warren Buffett kreeg hiermee binnen zijn fonds te maken en riep: ‘I end knowing that I don’t know what’s going on in their (verzekeringsmaatschappijen) portfolio’s. And then I reach for some aspirin’.
Het wordt andermaal de hoogste tijd dat men inziet:
- dat het ongegeneerd geld bijdrukken leidt tot een onvermijdelijk diep snijdend zwaard van wantrouwen in de valuta, met stijgende kosten van lenen (rente!) en een stijgende reële rente (verschil tussen rentevoet en inflatie) tot gevolg — de geldgroei in de VS is alleen al de laatste drie maanden met maar liefst 34% gestegen!
- dat de daaruit voorvloeiende hogere rentes straks de doodsteek zullen betekenen voor een verder de afgrond in glijdende economie. Met dramatische gevolgen in de vorm van kapitaalvernietiging *:
- de tweede golf van hypotheekwanbetalingen in de Alt‑A sector (in
Amerika staan intussen reeds ruim 19 miljoen woningen leeg) staat voor de deur; ook de commerciële vastgoedmarkt houdt het niet droog en krijgt te maken met een in rap tempo oplopende leegstand resulterend in het ‘doodbloeden’ van vastgoedfondsen (REITS) - het imploderen van de credit card sector met 40 miljard in afgezekerde leningen tegen het licht van ‘Americans’ inability to pay off their 2 trillion (2.000 miljard) credit card debts’
- het inklappen van de autoleningenmarkt – iedereen koopt immers een auto op krediet
- zware klappen op de obligatiemarkten met talrijke defaults, volgens Moody’s
- de grootste klap komt uit de hoek van de zgn. credit default swaps, verzekerd tegen een down grading of mogelijk faillissement; hier staat nog een ‘markt’ open van naar schatting 60.000 miljard dollar – dat is op zich al meer dan het mondiale Bruto Product!
- uitholling van de kleinere banken als gevolg van hun verplichte bijdrage aan de FDIC
(Federal Deposit Insurance Company – het staatsgarantiefonds voor de banken) - mogelijke staatsfaillieten (faillissementen kunnen immers in staatsverband niet!).
* In een commentaar werd gesproken van: ‘with extremely exciting fireworks ahead like
dropping a huge bunch of dynamite on a forest fire’.
Tekenend relaas
In een recent verschenen essay van Paul Craig Roberts, de voormalige Amerikaanse onderminister van Financiën, staat o.m. te lezen dat:
- na de ontkoppeling in 1971 van het goud verkreeg de VS het voorrecht al haar
internationale betalingen in de eigen munt (zonder zich hierom verder te bekommeren – ‘its
our currency but your problem!’) – te kunnen afrekenen, haar schulden te kunnen
exporteren en zelfs voor politieke doeleinden te kunnen inzetten zoals de omkoop van lanen
als Saudi-Arabië, Egypte, Jordanië, Iran (mislukt in 1979), Pakistan, Turkije en andere
landen in Zuid-Amerika - de dominante rol van de dollar kon niet alleen kon worden opgelegd aan de
grondstoffenmarkten maar zelfs aan voormalige aartsvijanden als de Sovjet-Unie (met
dollars was daar alles te koop, terwijl de winkels leeg waren) en China - de dollar de reservefunctie op enige termijn dreigt te verliezen en de VS dreigt te vervallen
tot de status van Derde Wereldland, waartoe de importverslaafdheid versnelt ‘meewerkt’,
met een verwoestend effect op de eigen en de wereldeconomie.
Voorts merkte hij op dat geen enkele bailout noch stimuleringsplan ook maar enig soulaas zal bieden totdat er een nieuwe module is gevonden voor het maken van schulden en de zekerheid tot terugbetaling hiervan. Hij voegde hieraan verder toe: ‘the bald effect is that the combination of ignorance, negligence and ideology that permitted the crisis to happen still prevails and is blocking any remedy’. In goed Nederlands: het was de combinatie van onwetendheid, onverschilligheid en ideologie (geestesgesteldheid) die deze crisis deed ontstaan en elke remedie blokkeert! Dat zegt hij mede omdat Obama zich omringd heeft met een ploeg mensen die grotendeels aan de wieg stond van deze immense crisis.
Craig’ s grootste angst
De waarde van de dollar is nu opgehangen aan de zgn. gold-carry-trade (goud wordt uitgeleend (leasing) aan financiële instituten tegen betaling van een premie lager dan één procent, die dit goud weer verkopen en met de opbrengsten staatsobligaties kopen die ook rente opleveren; tegelijk verplichten deze instituten zich om short te gaan op de COMEX om de goudprijs ‘onder controle te houden’.
Zo wordt ook prijsinflatie op de grondstoffenmarkt (olie!) tegengegaan. Tegelijk kan de rente laag blijven. Onderdrukking van de goudprijs vormde de essentie van het laag houden van de inflatie. Craig’s belangrijkste vraag is hoe kan het anders: hoe lang dit ‘spelletje’ nog kan voortduren? Hij hoopt dat de rest van de wereld (Europa!) er nog ‘beroerder aan toe is dan de VS’, zodat de ‘waarde’ van de dollar niet al te veel uit pas hoeft te lopen.
Goud in de ban?
Om de huidige financiële status quo zelfs onder deze belabberde omstandigheden te kunnen handhaven, zou de nieuwe Amerikaanse regering de pofeconomie alleen in stand houden in de hoop niet ‘met de deurwaarder te worden geconfronteerd’. Ongeacht de uitkomst hiervan zijn diverse (ook grote) beleggers begonnen een deel van hun beleggingskapitaal in goud(fondsen) te investeren. Straks zullen ook de strategische grondstoffen (olie, gas, koper, kobalt, uranium, zink, lood e.a.) volgen. Dit blijkt uit een verklaring dit weekend van de Chinese leider Zhang Guobao, hoofd Nationale Energie, in een interview met de China Reform Daily, het nieuwsblad van de machtige National Development and Reform Commission. Hij zei letterlijk dat ‘goud en strategische grondstoffen thans de hoogste prioriteit hebben’. Dat betekent minder opkoop van Amerikaans schuldpapier dat straks voor de VS een steeds groter probleem gaat worden.
Stijging edelmetaalprijs
De evidente stijging van het edelmetaal heeft deze eeuw alle andere beleggingscategorieën zwaar in de schaduw gezet. Het edelmetaal bleek the only place to be! De lezers die mij al langer volgen, konden dit al in 2001 lezen! Zouden pensioenfondsen alleen of zelfs gedeeltelijk in edelmetaal hebben belegd dan zou er van geen enkel kapitaalrisico sprake zijn geweest en zou niemand’s pensioen in het geding zijn gekomen! Sinds Bush aan het bewind kwam, is het goud in dollars met de factor 3½ gestegen en in euro’s met de factor 3, ondanks:
- de goudverkopen door de gezamenlijke centrale banken
- de gold-carry-trade
- de manipulaties op de COMEX
Reële prijs?
Zonder deze ‘suppressie’ maatregelen zou de goudprijs zich normaal gesproken minstens rond het vorig hoogtepunt van januari 1980 hebben bewogen. Dat wil zeggen dat na inflatie en op basis van de huidige euro/dollar pariteit het goud minstens op een niveau van ca. 2.300 dollar per ounce of ca. 70.000 euro per kilo zou moeten staan. Gezien de nooit eerder vertoonde zwakte van het gehele internationale financiële systeem, waarin papieren valuta’s in wezen nog slechts een abstracte waarde vertegenwoordigen, zou een stand van rond 3.600 dollar of 112.000 euro beter op z’n plaats zijn geweest. Ook voor het zilver (poor mans’s gold) zou een ander prijskaartje moeten gelden. Dat geldt wat minder voor platina gezien de sterk dalende autoverkopen van de laatste tijd. Volgens bijgaande grafiek van Gold Money lijkt het alsof de goudprijs neigt naar een definitieve uitbraak.
Bepalende factoren
Kortom, de echte stijging ligt nog in het verschiet en wel bij schuldliquidatie en (hyper)inflatie, waarbij een nieuwe koppeling onafwendbaar wordt. Schuldliquidatie en hyperinflatie zullen een veel hogere koppeling eisen dan de huidige prijs van het goud aangeeft. Let wel: een reële fixatie is pas mogelijk bij tot rust komende vastgoedmarkten (zowel woningen als commercieel vastgoed) en nadat alle (niet inbare) schulden bekend zijn geworden! Pas dan kan het vertrouwen in de marktwerking middels een nieuwe koppeling worden hersteld. Hoe eerder hoe beter!
Indien de Chinezen waarmaken wat ze zeggen, zullen ook een aantal andere grondstoffen de weg omhoog weten te vinden. Het zijn echter slimme inkopers die hun kansen weten af te wachten en als megakopers de markt als geen ander weten te bespelen. Zij doen dat o.a. door hun vraag zo lang mogelijk uit te stellen om vervolgens zo goedkoop mogelijk zaken te kunnen doen.
Marktperspectieven
Opvallend is dat de mijnbouwsector sinds maart vorig jaar flink is achter gebleven vergeleken met de goudprijsontwikkeling. Dit kan er op duiden dat de goudprijs te hoog staat of de mijnbouwfondsen te laag. Het anticiperen op een lagere prijs duidt op de niet aflatende verwachting van nieuwe interventies van bovenaf. Nogmaals, dit lost totaal niets op en geeft blijk van een 0‑intentie om de crisis daadwerkelijk aan te pakken. Mijnbouwers zijn thans interessanter dan fysiek edelmetaal, omdat een lagere marktprijs reeds is ingeprijsd, terwijl anderzijds de kosten zijn gedaald, de wereldproductie slinkt, de vraag is gestegen en de winstmarge is vergroot. Een fraaier perspectief lijkt haast niet mogelijk.
Mochten er evenwel opnieuw interventies plaats vinden dan zullen de edelmetaalprijzen weer naar beneden worden ‘bijgesteld’ met als positief aspect een mogelijk nog lagere instap. Je zou kunnen zeggen dat de monetaire autoriteiten de goudprijs tot dusver gecontroleerd hebben laten stijgen. Naarmate de marktdruk echter toeneemt, wordt het lastiger deze ballon evenwel veel langer onder water te houden. Pas dan is het inflatiehek van de dam.
U ziet dit treffend aan de hand van onderstaande grafiek, waarin de onbalans tussen vraag en aanbod tot uitdrukking komt. Chart (a) laat zien dat de GDX(goudmijnindex)/goud ratio met een bearish sentiment in november/december werd doorbroken; er is thans sprake van minder weerstand.
Op chart (b) kunnen we zien dat de langere termijn ratio zich beweegt tussen 0.45 en 0.70.
Op het huidige punt van 0.35 zijn goudfondsen* goedkoop ten opzichte van het goud. In het afgelopen jaar heeft de goudprijs zich gemiddeld rond het niveau van 825 — 850 dollar bewogen. Dit niveau lijkt een goed referentiepunt bij een eventuele daling. Komt de goudprijs nog hieronder te liggen dan staan alle koopsignalen op groen. Of dit ook gebeurt, is totaal onzeker.
* de totale goudfondsenmarkt beslaat nauwelijks meer dan 200 miljard dollar; om u een idee
te geven, de marktwaarde van Exxon Mobil bedraagt thans 314 miljard dollar.
Noot: bestemd voor degenen die reeds fysiek goud in de bankkluis hebben gestald; blijkens een bericht van Bloomberg geeft goud in een bankkluis geen zekerheid meer gezien de huidige insolvente staat van veel banken; ook wordt getwijfeld aan het goudbezit van ETF’s (Exchange Traded Funds) die meer goud kopen dan er op de markt wordt aangeboden. Meer kopen kan alleen via futures op de COMEX maar dan moet je dat niet willen ophalen vanwege onvoldoende voorraad met een steigerende prijs als direct gevolg daarvan!
Robert Broncel
US Markets