VOOR DE STAAT IS GELD GOEDKOOP

Sinds de uit­braak van de cri­sis hebben de over­he­den wereld­wi­jd op zeer grote schaal geïn­ter­ve­nieerd in de economie. De rente werd tot his­torische niveaus ver­laagd. Fis­cale maa­trege­len wer­den afgekondigd om con­sumenten en in zwaar water ger­aak­te bedri­jven te hulp te schi­eten. En het meest ingri­jpend waren de kolos­sale injec­ties in het bankwezen om deze voorheen veilig gewaande instellin­gen overeind te houden en het finan­ciële sys­teem te behoe­den voor een totale ineen­stort­ing. Inmid­dels liggen deze grootschalige oper­aties al weer meer dan een jaar achter ons en lijken de inter­ven­ties effect te sorteren. De beurzen hebben de weg omhoog weer gevon­den en de economie groeit weer. De paniek is verd­we­nen. Niet echter zon­der er een enorme pri­js voor te moeten betal­en. Want de over­he­den dien­den zich wereld­wi­jd wel diep in de schulden te steken teneinde de economie deze helpende hand te kun­nen bieden.

Ondanks de toren­hoog opgelopen begrot­ing­steko­rten sla­gen de over­he­den er echter nog steeds won­der­wel in zeer goed­koop grote hoeveel­he­den geld uit de markt te trekken. Zo hoeft de over­heid van de VS op 3‑maands staat­slenin­gen (T‑Bills) niet meer dan 0,05 % rente te ver­goe­den. Uncle Sam kan dus vri­jwel gratis lenen. Maar ook lenin­gen met een lan­gere loop­ti­jd zijn nog steeds niet duur. In de VS behoeft de staat op 10-jaars oblig­aties maar een rente van 3,5 % te ver­goe­den ter­wi­jl bijvoor­beeld de Ned­er­landse over­heid zijn teko­rten op de begrot­ing kan aan­vullen tegen een ver­goed­ing van 3,6 %. Hoe is het mogelijk dat over­he­den tegen zulke lage rentes kun­nen lenen ter­wi­jl de teko­rten gierend de pan uit rijzen?

Ten eerste is de lage rentev­er­goed­ing op staat­slenin­gen nog steeds een reflec­tie van de nog steeds niet verd­we­nen risi­co-aver­sie onder veel beleg­gers. Hoewel de aan­de­len­mark­ten al weer maan­den sti­j­gen bestaat er bij veel beleg­gers nog erg veel onzek­er­heid omtrent de economis­che toekomst en verkiezen zij een laag maar veilig ren­de­ment op een staat­slen­ing boven een miss­chien veel­belovende maar risi­co­volle beleg­ging in aan­de­len. Ten tweede wor­den er in diverse lan­den nog steeds grote hoeveel­he­den staat­slenin­gen opgekocht door de cen­trale banken teneinde de rente laag te houden en de economie van een verdere stim­u­lans te kun­nen voorzien. Een belan­grijke rol in de koersvorm­ing van staat­soblig­aties spe­len echter de com­mer­ciële banken. Zo stelt de Europese Cen­trale Bank deze banken nog steeds in staat geld in te lenen tegen het ver­waar­loos­bare tarief van 1 %. Deze banken zijn nog steeds huiv­erig dit geld weer aan bedri­jven uit te lenen om verdere groei te financieren. Veel liev­er beleggen banken deze gelden in veilige staat­soblig­aties. Geld inle­nen tegen 1 % en weer relatief veilig uitle­nen tegen pak­weg 3,5 % is niet alleen zeer win­st­gevend maar boven­di­en zon­der veel risi­co. Zo stelt de ECB banken in de gele­gen­heid hun kassen te spekken. De Britse bank Bar­clays schat dat alleen al in Groot Brit­tan­nië en in de VS de banken het afgelopen jaar voor 240 mil­jard dol­lar aan staat­slenin­gen hebben gekocht. En in Japan is dit reeds vele jaren een gebruike­lijk fenomeen. Mede hierom ver­loopt iedere nieuwe emissie van staat­slenin­gen suc­cesvol en kan de rente laag blijven.

Zo helpen de banken en de mon­e­taire autoriteit­en elka­ar uit de cri­sis. De staat houdt de banken overeind met grootschalige geld­in­jec­ties ter­wi­jl de cen­trale banken het rente­peil laag houden. Om dat te kun­nen doen laat de staat het begrot­ing­steko­rt flink oplopen. Maar de banken zijn ver­vol­gens niet te beroerd om op hun beurt met dat goed­koop verkre­gen geld de staatss­chuld weer te financieren. Deze sit­u­atie zal op ter­mi­jn echter niet houd­baar bli­jven. Zolang banken hun geld in staat­slenin­gen beleggen ver­strekken ze geen kredi­eten aan het bedri­jf­sleven. Dat intussen wan­hopig om nieuwe financier­ing zit te sprin­gen. Een lagere economis­che groei is het resul­taat. Een sit­u­atie die ook de mon­e­taire autoriteit­en niet onberoerd laat. Zo verk­laarde cen­trale bankpres­i­dent Jean-Claude Trichet deze week dat in decem­ber de banken waarschi­jn­lijk voor het laatst tegen dergelijke gun­stige tarieven van de ECB kun­nen lenen. En in de VS is men inmid­dels gestopt met het opkopen van staat­slenin­gen. Stap­je voort stap­je begin­nen de autoriteit­en hun ongek­ende ingrepen in de economie weer terug te draaien. Te vroeg? Wie zal het zeggen. Blijk­baar acht­en ze de economie inmid­dels weer sterk genoeg om voorzichtig weer op eigen benen te kun­nen staan.

Jan-willem Nijkamp