SYSTEEMCRISIS

Wie oh wie durft er van een sys­teem­cri­sis of van een depressie te spreken? Men houdt het bij voor­baat vooral­snog ​‘slechts’ op een recessie die nu op z’n eind(?) loopt.

SYS­TEEM­CRI­SIS

Wie oh wie durft er van een sys­teem­cri­sis of van een depressie te spreken? Men houdt het bij voor­baat vooral­snog ​‘slechts’ op een recessie die nu op z’n eind(?) loopt. Hieruit kun je con­clud­eren dat:

1. dit onder­scheid door de belei­ds­mak­ers bewust niet in de mond wordt genomen 
2. bij een recessie, gedefinieerd als een tijdelijke en vrij kort­stondi­ge groei-onder­brek­ing van min­stens twee aaneengeschakelde kwartal­en, ons kan wor­den voorge­houden dat het daar­na zon­der noe­menswaardi­ge motiver­ing alle­maal ​‘weer goed komt(!)’. 

Logisch, want door elka­ar iets meer dan een recessie aan te prat­en, zou het vertrouwen in een betere toekomst verder kun­nen wor­den onder­graven. Dus houden we het op een recessie, zoals dat ook gebeurde ten tijde van de Grote Depressie in de jaren ​’30. Wellicht zullen onze kinderen pas de ​‘Tweede Grote Depressie’ in de mond nemen.




Aan de hand van boven­staande grafiek zien we een soort­gelijke trend in de jaren ​’30 met de aan­teken­ing dat er des­ti­jds geen ver­ruim­ing maar een verkrap­ping van de geld­ho­eveel­heid plaats vond. De kans is bijgevolg niet ondenkbaar dat de krachtige opver­ing van thans straks wordt gevol­gd door een navenante dal­ing. Daarmee zou de huidi­ge grafiek zich inter­im met die van de jaren ​’30 onderscheiden.

Basis van het probleem
Het meest treurige en tri­este is dat de oorza­k­en van deze cri­sis niet wor­den weggenomen en dat slechts wordt geprobeerd de gevol­gen met de oorza­k­en te bestri­j­den door schuld op schuld te stape­len. Zolang de over­heid geld in het cir­cuit pompt, wordt de pijn ver­licht en de schi­jn gecreëerd dat we het dal weer achter ons hebben gelat­en. Maar waar gaat het nu in wezen om?

De naoor­logse wel­vaart hebben we aan drie oorza­k­en te danken:

a) de wederop­bouw na de oor­log; dat geldt ook voor de V.S. mid­dels de wis­sel­w­erk­ing van het Mar­shall Plan
b) de opzet van de sociale zek­er­heid (in Ned­er­land vooral gevoed door de aardgasvondst)
c) meest promi­nent: de lang­durige en steeds verder voortschri­j­dende kredietexpansie.

Wan­neer we deze drie oorza­k­en onder de loep nemen dan blijkt dat de wederop­bouw­fase al lang achter de rug is, de sociale zek­er­heid als gevolg van de afne­mende groei steeds verder onder druk is komen te staan, maar ​‘fore­most’ dat de kredi­et­ex­pan­sie met een harde land­ing nage­noeg tot stil­stand is gekomen. Daarmee werd de groei niet onder­bro­ken maar gebro­ken! Met meer kredi­et beschik­te men immers over meer geld, kwam er meer vraag naar goed­eren, kon er meer wor­den gepro­duceerd, ste­gen de inkomens en kon er bijgevolg aldoor meer wor­den gecon­sumeerd. Dit alles in com­bi­natie met een lage rente. Het leek op een bij­na eeuwig durend sprook­je, waaraan thans na ampel vijftig jaar vrij abrupt een eind is gekomen! 

Basis van de oplossing
Het gaat om de onderliggende prob­lematiek die daad­w­erke­lijk met wor­tel en tak zal moeten wor­den aangepakt. Zolang die aan­pak achter­wege bli­jft, kan het weliswaar tijdelijk even beteren maar op de lan­gere ter­mi­jn gaat het alleen maar verder bergafwaarts. Zolang dit prob­leem buiten de poli­tieke agen­da bli­jft, zal er straks sprake zijn van een ver­re­gaand ​‘reculer pour mieux sauter’ ofwel een ongek­end diepe terug­val voor­dat er een grond­slag voor her­s­tel mogelijk is. Welke politi­cus durft bood­schap­per van dit slechte nieuws te zijn? Het is alleen verkoop­baar, indi­en we onze kinderen voor een nog grotere finan­ciële ramp­spoed willen behoeden.

Kredi­et impliceert dat wat je van­daag leent, je van de toekomst leent om het van­daag te kun­nen uit­geven. Con­sump­tie is nodig om de groei in stand te houden. Door de rente laag te houden, probeert men de con­sump­tie wederom te stim­uleren. De kredi­etver­slav­ing wordt daarmee in de hand gew­erkt, ter­wi­jl meer con­sump­tie juist tot min­der bespar­ing lei­dt. Maar con­sump­tie vin­dt wel pas plaats bij een zon­niger vooruitzicht. Van­daar ​‘promi­nente’ uit­latin­gen als: 

• Nation­al Eco­nom­ic Coun­cil Direc­tor Lar­ry Sum­mers (voorheen Gold­man Sachs): ​‘The free fall that the econ­o­my was endur­ing a year ago has been con­tained; we are begin­ning to lay the foun­da­tion for future growth’ (de vri­je val van de economie is tot staan gebracht; we zijn bezig het fun­da­ment voor toekom­stige groei te leggen) – niet meer dan wish­ful thinking! 
• Pres­i­dent Oba­ma, iets meer real­is­tisch: ​‘the U.S. econ­o­my is not out of the woods despite signs that lag­ging busi­ness invest­ment was reviv­ing’ (de economie is nog niet uit het dal, ondanks teke­nen dat de investerin­gen weer begin­nen aan te trekken) 
• Ben Bernanke: ​‘there are signs that we are begin­ning to emerge from a deep reces­sion’ (er zijn sig­nalen dat de bodem is bereikt en we de diepe recessie achter ons kun­nen lat­en); hier­mee wordt niet meer dan valse hoop gewekt. 

We mogen immers niet ver­geten dat deze recessie het gevolg is van de cen­trale bankpoli­tiek in de voor­bi­je jaren. Dus wat schi­eten we op met een lage rente in de weten­schap dat daarmee straks weer een nieuwe bub­ble wordt gecreëerd? Immers, bij een lage rente verd­wi­jnt op den duur de risi­cop­er­cep­tie. We hoeven daar­voor niet ver meer terug te kijken. Essen­tieel: met nieuwe schuld kun­nen we de oude even­wel niet inlossen.

War­ren Buf­fett liet zich in deze con­text ont­vallen: ​‘the grow­ing moun­tain of U.S. debt could turn the coun­try into a banana repub­lic’. Hij hield de politi­ci in de New York Times daar­bij een mooie metafoor voor: ​‘unchecked car­bon emis­sions will like­ly cause ice­bergs to melt, but unchecked green­back emis­sions will cer­tain­ly cause the pur­chas­ing pow­er of our cur­ren­cy to melt’ (onge­brei­delde CO2 emissies lei­den klaar­blijke­lijk tot het afs­melten van ijs­ber­gen maar de onge­brei­delde emissie van dol­lars lei­dt zek­er tot het smelten van onze munt). Hij hamerde er op dat het Con­gres met spoed dient aan te drin­gen op het terug­draaien van de ver­houd­ing van schuld tot het BBP. Dit in tegen­spraak tot Bernanke die in de Wall Street Jour­nal doo­dleuk aankondigde dat de ​‘weak econ­o­my will like­ly war­rant excep­tion­al­ly easy mon­e­tary poli­cies for a long time to come!’ (de zwakke economie maakt het zeer waarschi­jn­lijk voor lan­gere tijd een excep­tion­eel ruim mon­e­tair beleid te kun­nen bli­jven voeren. 

Teken aan de wand
De markt is de fac­to niet fun­da­menteel veran­derd. Wat wel is veran­derd, is het sen­ti­ment doch voor hoe lang? Fun­da­menteel is dat de geld­ho­eveel­heid sinds vorig jaar is ver­dubbeld, het­geen zo veel wil zeggen dat de waarde van de dol­lar intussen feit­elijk is gehalveerd, ook al vind je die nog niet terug in de val­u­taver­houdin­gen. Dat komt omdat de eve­neens ​‘uit­ge­woonde’ euro er nog slechter voorstaat dan de ​‘uit­ge­woonde’ dol­lar, ter­wi­jlde andere economieën nog te veel afhanke­lijk zijn van het ​‘west­erse imperi­um’. Intussen zijn de BRIC-lan­den doende bilat­erale han­delsver­dra­gen te sluiten, waar­bij de dol­lar wordt uit­ges­loten. De vraag naar dol­lars neemt dan af. 

​‘Dol­lar Reserve Sys­tem Falling Apart’
Ver­maard econoom en Nobel­pri­jswin­naar Joseph Stiglitz windt er geen doek­jes om en verk­laarde vorige week op een sym­po­sium in Bangkok dat ​‘a new glob­al reserve sys­tem is need­ed after the glob­al finan­cial cri­sis exposed the U.S. dol­lar-based sys­tem as flawed and risky’, het­geen zoveel wil zeggen dat een nieuw mon­di­aal reservesys­teem nodig is nu de mon­di­ale finan­ciële cri­sis heeft lat­en zien dat er risi­co­volle scheuren zijn ontstaan in het U.S. dol­lar reservesys­teem. Bijgevolg is dit sys­teem nu bezig uiteen te vallen. 

Daar­bij stelde hij nadrukke­lijk aan de orde: ​‘the issue isn’t whether we go to a new sys­tem, but the ques­tion is do we do so in an order­ly man­ner’ (de kwest­ie is niet of wij op weg zijn naar een nieuw sys­tem maar of dat op een ordelijke wijze gebeurt). 

Tenslotte zei hij: ​‘It’s very hard to have a glob­al­ly inte­grat­ed finan­cial sys­tem based on a sin­gle cur­ren­cy, when there are such uncer­tain­cies about the eco­nom­ic for­tunes of that par­tic­u­lar coun­try’ (het is heel lastig om een mon­di­aal geïn­te­greerd finan­cieel sys­tem te hebben gebaseerd op een enkele val­u­ta, wan­neer een munt van een dergelijk land met zulke grote onzek­er­he­den wordt omringd). 




Deze grafiek geeft aan hoe onvoorstel­baar de geld­ho­eveel­heid is geste­gen zon­der dat er dekking tegen­over staat. Vooral de ontwik­kelin­gen na 2008 baren de meeste zorg. Eve­neens wordt duidelijk waarom de waarde van de dol­lar intussen is gehalveerd vergeleken met 10 jaar geleden.

Andere uit­sprak­en
Pacif­ic Invest­ment Man­age­ment Co (Pim­co), het groot­ste oblig­atiebe­leg­gings­fonds ter wereld is druk doende haar dol­lar­be­lang (the dol­lar is no longer a store of val­ue) verder af te bouwen en zich te richt­en op de emerg­ing mar­kets, de mark­ten zon­der schulden en met veel reserves! 

Tenslotte nog een paar opmerkin­gen van criti­cus Peter Schiff, hoofd van Euro-Pacif­ic Cap­i­tal en intussen aspi­rant Con­gres­lid. Hij stelt in een inter­view met Mon­eynews dat ​‘het stim­u­ler­ing­spro­gram­ma van de regering juist het prob­leem is en niet de oploss­ing’. Voorts stelt hij dat de Bear Mar­ket in feite niet van vorig jaar dateert, maar in wezen al vanaf 2000! 

Andere uit­sprak­en van hem: ​‘De regering haalt koop­kracht weg bij de mensen die het goed doen en geeft die weer aan de mensen die het ver­keerd doen (de banken)’. Bij zijn aantre­den als nieuw Con­gres­lid wil hij er vooral op wijzen dat zich op Capi­tol Hill ver­schei­dene ondeskundi­ge leden ophouden, die niet in staat zijn het lands­be­lang ade­quaat te dienen!

Dr. Doom, pro­fes­sor Roubi­ni, die als één der weini­gen deze cri­sis wel tijdig zag aankomen, voor­spelt dat een ​‘dou­ble dip’ het meest waarschi­jn­lijke sce­nario is. 

Tegen het licht van deze uit­sprak­en is er weinig reden tot opti­misme, niet anders dan door de belei­ds­mak­ers met hun bagatel­lis­erende en ger­ingschat­tende inschat­tin­gen van de ernst van de huidi­ge sit­u­atie. Men hoort ze wel over het ​‘papieren’ her­s­tel maar niet over de onher­stel­bare schade in de orde van grootte van $60.000 mil­jard, die intussen is aan­gericht. Hierte­gen zijn die enkele biljoe­nen uit de geld­pers zelfs nooit en te nim­mer opge­wassen! Alleen al voor de groot­ste hypotheek­banken Fan­nie Mae en Fred­dy Mac dient er tot eind van dit jaar maar lief­st 1.250 mil­jard aan dekking te wor­den verschaft!

De vast­goed­markt
De huizen­markt lijkt in de V.S. qua aan­bod voorzichtig uit te bode­men maar nog niet qua pri­js. Niet ver­geten moet wor­den dat één op de acht won­ing­bezit­ters niet meer aan de hypotheekver­plichtin­gen kan vol­doen. Daaren­boven komt nu de com­mer­ciële markt aan de beurt. Vol­gens Ken­neth Rogoff, voor­ma­lig IMF-econoom, zal de neer­gang in de com­mer­ciële vast­goed­sec­tor nog een ware tsuna­mi aan bank­fail­lisse­menten opleveren. 

Het trans­ac­tievol­ume in deze markt is teruggevallen van $30,9 mil­jard in 2008 naar $5,7 mil­jard in 2009 (tot dusver). In Man­hat­tan (toplo­catie) wor­den de vierkante voeten (sq. ft) voor bij­na de helft van de pri­js gedumpt. Alleen al JP Mor­gan zit na de over­name van de fail­li­ete boedel van Bear Stearns en Wash­ing­ton Mutu­al met 7,1 miljoen sq.ft in een aan­tal ste­den in de maag. 

De verwacht­ing is dat er nog min­stens 150 à 200 banken met een ver­mo­gen oplopend tot bij­na $200 mil­jard het onder­spit zullen del­ven. Hieron­der bevin­den zich ook grotere tot grote banken. De Fed­er­al Deposit Insur­ance Corp (FDIC), het vangnet voor de banken, is blut en zal buiten de bankw­ereld nieuwe fond­sen moeten wer­ven. Als de banken fail­li­et gaan, dienen de klanten zo veel mogelijk gevri­jwaard te bli­jven. Men schat voor de komende drie jaar nog eens tussen $70 en $100 mil­jard te moeten sup­pleren. Geld dat er dus niet is maar uit de geld­pers moet komen zolang de bomen bli­jven groeien! De gevol­gen zijn uit­er­aard per­ma­nent en wederom voor reken­ing van de belastingbetaler.

Andere graad­me­ter
De vraag naar elec­triciteit is een betere graad­me­ter dan de ​‘opge­po­et­ste’ economis­che cijfers die de over­heid ver­strekt. Vol­gens een opgave van de elec­tricteit­spro­du­cen­ten aan de Wall Street Jour­nal blijkt de vraag gedurende de eerste zes maan­den van dit jaar met 4,4% te zijn gedaald. Deze dal­ing was overi­gens al in 2008 in gang gezet en blijkt de groot­ste en lang­ste dal­ing te zijn sinds de depressie van de jaren ​’30.

Samen­vat­ting
Op grond van boven­staande ontwik­kelin­gen is het vertrouwen in de dol­lar totaal zoek gespeeld. Tot voor kort gold het cre­do ​‘the dol­lar is our cur­ren­cy, but it’s your prob­lem’. Deze kreet zal straks als een boomerang op de V.S. terugv­eren. Voor Europa ziet het er zo nodig nog beroerder uit, omdat ook hier de bud­get­taire teko­rten schrik­barend oplopen, ter­wi­jl er even­min een oploss­ing is voor de uit­staande schulden in Oost-Europa. De afsprak­en des­ti­jds gemaakt in Maas­tricht ter zake van de schuld­groei en de bud­get­taire teko­rten blijken boterzacht. Dus, ja, wat is dan de intrin­sieke waarde van een munt? 

Nieuw mon­e­tair systeem
Nu de dol­lar na eeuwen en de euro na slechts één decen­ni­um hun geloofwaardigheid hebben opge­of­ferd aan ​‘lucht’, wordt er intussen sti­laan gekeken naar een nieuw sys­teem. Dit is onder de huidi­ge omstandighe­den een buitenge­woon lastig vraagstuk. Immers, er bestaat geen enkel ander solide en bewezen alter­natief dan goud, maar zoals eerder aange­duid is dat een zeer ​‘dure’ optie. 

Afgezet tegen de uit­staande schuld zou je een goud­pri­js moeten prikken ergens tussen $6.000 en $9.000 per ounce of tussen € 130.000 en € 200.000 per kilo­gram. Dit is ook pre­cies de reden van het botte Gold Sup­pres­sion Scheme. Zou men de goud­pri­js de vri­je hand lat­en dan zou daarmee het feit­elijke fail­li­et van de cen­trale banken wor­den ingelu­id en zou dit tot zon­der meer tot hyper­in­flatie lei­den. Immers, alle com­modi­ties zouden in de slip­stream mee omhoog wor­den gezogen.

Tusseno­ploss­ing
Als tusseno­ploss­ing wordt gekeken naar de Spe­cial Draw­ing Rights — Spe­ciale Trekkingsrecht­en uit­gegeven door het IMF. Deze Recht­en zijn weer gebaseerd op een mand­je valuta’s die geza­men­lijk nauwelijks sterk­er zijn dan de huidi­ge dol­lar. Als de zwak­ste valuta’s er uit buiten bli­jven (dol­lar, euro, yen) dan hou je alleen de yuan over. Dus daarmee is het prob­leem wezen­lijk niet opgelost. De yuan kan deze ​‘kar’ in z’n een­t­je (nog) niet trekken. 

De Chi­nese oplossing
Wat is dan de derde oploss­ing? Door­gaan op de inges­la­gen weg van schuld­cre­atie en wacht­en tot de bom barst dan wel de inflatie ​‘gecon­troleerd’ lat­en oplopen, zodat hier­mee eve­neens het pro­ces van schuld­ver­damp­ing in gang wordt gezet. Het is dan ook om deze reden dat de Chinezen naarstig doch omzichtig doende zijn aller­hande commodities/​bedrijven te acquir­eren. Het mes sni­jdt hier aan twee kan­ten. De dol­lar­reserves kun­nen hier­voor wor­den ingezet en tegelijk afge­bouwd. Wan­neer de zaak op de klip­pen loopt dan beschikt Chi­na straks over vol­doende hulp­bron­nen om de economis­che groei in gang te houden, ook al valt de rest van de wereld af. Je zou kun­nen zeggen dat de Amerika­nen van de Chinezen nog even op deze voet mogen bli­jven door­gaan tot­dat ook hier ​‘the point of no return’ is bereikt. Het lijkt onafwend­baar dat de economis­che macht van west naar oost zal ver­schuiv­en en het bijgevolg ver­standig is je kinderen alvast Chi­nees te lat­en leren! 

Hieruit blijkt de trend­breuk met 2008 toen Chi­na nog bereid was nage­noeg onge­lim­i­teerd dol­lars op te nemen.



Robert Bron­cel
US Markets