Pensioenen in een slangenkuil

Pen­sioe­nen hebben een lange weg te gaan nadat ze op ​“vri­jwillige” basis ingevorderd zijn van de werk­ende tot het moment dat ze weer uit­ge­keerd gaan wor­den aan de rechthebbende. Als je ziet wie ze beheren en wat er mee gebeurt mag je blij zijn als je nog wat terug kri­jgt. Wat gaat er mis en is daar nog wat aan te doen?

Pen­sioe­nen als ver­lengde AOW
Pen­sio­en­geld is geld dat door de werk­ende mensen is ver­di­end en dat ze wet­telijk afgepakt wordt om het lat­er miss­chien weer terug te kri­j­gen. Veel werk­ende mensen hebben de instelling dat ze het geld beter nu kun­nen gebruiken als ze jong zijn en zelf kinderen hebben. Dan is er geldge­brek en moeten ze nog alles opbouwen, op lat­ere leefti­jd is er veel meer geld beschik­baar maar zijn de beste­din­gen min­der urgent.
De vraag is gewet­tigd waarom er naast de volksverzek­er­ing als de AOW (Algemene Oud­er­doms Wet) zo broodnodig een ged­won­gen extra inkomensverzek­er­ing moet bestaan, vooral omdat vanu­it de eigen ver­ant­wo­ordelijkheid veel mensen beslist voor een extraat­je op hun oude dag zullen zor­gen, op een effi­ciën­ter en slim­mer manier dan een pen­sioen­fonds, bijvoor­beeld alleen al door de aankoop van een huis.
Pen­sioe­nen lijken daarom ver­dacht veel op een staalt­je extra col­lec­tieve bemoeie­nis, gepaard gaande met extra regel­brij, veel extra baan­t­jes en natu­urlijk een hoge reken­ing die bij de werk­ende mensen wordt neergelegd.
In het bedri­jf­sleven was een pen­sioen oor­spronke­lijk een oudedags­be­loning voor alle inzet en betrokken­heid tij­dens de dien­st­be­trekking. Men was trots 45 jaar bij Philips gew­erkt te hebben en kreeg dan ook nog een beloning voor de inzet.
Het hele pen­sioen­be­heer deden een paar mensen op het kan­toor erbij en ze beleg­den in het eigen bedri­jf en bouw­den wat huizen voor het eigen per­son­eel. Geen poes­pas en een groot resul­taat.
De col­lec­tiviteits­gedachte heeft ervoor gezorgd dat het pen­sioen zo’n beet­je een ver­lengde AOW is gewor­den.
Het werd een onder­han­del­ingspunt bij het afs­luiten van CAO’s en met name de vak­be­weg­ing maak­te zich hier sterk voor. Legio zijn de voor­beelden dat de werkgev­er (vaak natu­urlijk de over­heid zelf) de pen­sioen­premie voor zijn reken­ing nam. Het kwam toch uit de belast­ing­pot.
En er werd tevens afge­spro­ken dat de sociale part­ners (waaron­der de vak­be­weg­ing zelf) het pen­sioen in beheer kre­gen.
Daar begint de tragis­che route van het pen­sio­en­geld. Het pen­sio­en­geld komt meteen bin­nen in de wereld van het ​“makke­lijke” geld, waar andere waar­den gelden dan in de wereld van vraag en aan­bod en waar mensen beslis­sen over geld wat ze zelf niet ver­di­end hebben(zie ook de col­umn: ​“waarde van het gemakke­lijke geld”). Er wor­den beheerders aangesteld die als enige ver­di­en­ste hebben dat ze gelieerd zijn aan de wereld van de werkgev­ers en werkne­mers.
En wat is desas­treuzer dan een ver­gaar­bak van lieden die als beloning voor bewezen dien­sten een ere­baan­t­je toebe­deeld kri­j­gen. Een pakket bele­gen politi­ci die met prat­en hun geld ver­di­end hebben en weinig ver­stand hebben van ver­mo­gens­be­heer. Die per­so­n­en zelf denken daar heel anders over. Vaak lei­den ze aan een narcis­tis­che zelfover­schat­ting. Dat kun je aflei­den aan hun beloningssys­teem omdat hun ver­meende kwaliteit­en zo groot zijn dat ze de Balke­nende-norm vaak als het absolute min­i­mum van hun inkomen beschouwen. Zulke belan­grijke mensen hebben boven­di­en een grote staf goed betaald per­son­eel nodig en prachtige luxe gebouwen voor het uitvo­eren van hun tak­en. Het afromen van de pen­sio­en­gelden is al begonnen voor­dat er één stap gezet is.

Pen­sioe­nen als uit­gestelde beste­d­ing
Omdat het een oudedagsvoorzien­ing betre­ft moet het geld zo aangewend wor­den dat het een max­i­male bij­drage lev­ert aan de toekom­stige wel­vaart en pro­duc­tie van het land zodat er op een lat­er tijd­stip vol­doende waarde beschik­baar is. Hier­van uit­gaande is er slechts één mogelijkheid: het geld moet direct of indi­rect geïn­vesteerd wor­den want investerin­gen hebben als ken­merk dat je nu geld aan­wendt dat in de toekomst (lief­st met een behoor­lijk ren­de­ment) weer terugkomt. Dat betekent een beste­d­ing in de pro­duc­tieve sec­tor van het land. Dat is de enige plaats waar echte waarde gecreëerd wordt.
Anders gezegd: alleen beste­d­ing in (win­st­gevende, kan­srijke, toekom­stige) bedri­jven. Dat kun­nen natu­urlijk ook vast­goedbedri­jven zijn (bv won­ing­bouw), die een inge­bouwde bescherming hebben tegen inflatie. Zo’n beet­je het Philips-pen­sioen­fonds uit de oude doos.
Het geld moet dus omgezet wor­den in echte economis­che waarde. Dat zijn de pro­duc­tiemid­de­len : bedri­jven, grond­stof­fen. Deze lev­eren samen met de werk­ers (toekom­stige gepen­sioneer­den) de meer­waarde voor de toekomst. Een voor­beeld van een beleg­ger die con­se­quent belegd heeft in bedri­jven is de super-beleg­ger War­ren Buf­fet. Dat heeft hem geen windeieren gelegd. Eigen­lijk is het ook logisch: bedri­jven zullen alti­jd proberen pro­ducten te mak­en die een economis­che meer­waarde verte­gen­wo­ordi­gen. Pro­ducten waar vraag naar is. Daar zijn natu­urlijk kant­tekenin­gen bij te plaat­sen maar in grote lij­nen kom je dan toch uit bij het optimum.

Een voor de hand liggende manier om dit geld ver­ant­wo­ord aan te wen­den is een goed func­tionerend en capa­bel banken­sys­teem met pro­fes­sionele beheerders.
Het pen­sioen­fonds zet het geld op de bank en de bank zorgt ervoor dat het geld op een effi­ciënte manier geïn­vesteerd wordt zodat de uit­gestelde beste­din­gen van de werk­ers alsnog aan de economis­che kringloop deel­ne­men. Voor dit gedeelte van de taak heeft het pen­sioen­fonds dan nog maar één per­soon in deelti­jd nodig die de bedra­gen door­boekt naar de bank. Helaas heeft het banken­sys­teem zichzelf uit win­st­be­jag bij­na opge­heven en zijn in ieder geval niet meer in staat de maatschap­pij van ver­ant­wo­orde kredi­eten te voorzien. Dit pad loopt tegen­wo­ordig dus dood. 

Pen­sioe­nen ter ver­loed­er­ing van de moraal
Dan is er nog een ander ver­schi­jnsel sterk in opkomst: toffe jon­gens krenten­mik (graaien kun­nen we alle­maal).
Wat is er aan de hand? De pen­sioen­fond­sen bezit­ten grote pakket­ten aan­de­len van bedri­jven. De bestu­ur­ders van die bedri­jven arriv­eren vaak recht­streeks uit de col­lege­banken in de wereld van het gemakke­lijke geld. Ze hebben meteen hoge inkom­sten, goede pen­sioen­voorzienin­gen en een riante afvloei­ingsregeling. Ze kun­nen zich niet voorstellen dat de wereld er ook anders uit kan zien. Ze lijken kor­tom erg veel op politi­ci en over­hei­ds­di­en­aren. In hun wereld van zelfover­schat­ting doen ze een steeds grotere greep in de bedri­jf­skas als beloning voor hun geweldige func­tioneren. Daar bli­jft het niet bij want je ziet dat direc­ties van­wege hun groothei­dswaanzin niet alleen hun eigen beloning onbe­grensd opschroeven maar ook van­wege hun drang naar grotere macht en aanzien naar fusies en schaalver­grot­ing streven. Enorme bedra­gen ver­damp­en ieder jaar door onz­in­fusies in het bedri­jf­sleven. De pen­sioen­fond­sen zijn in wezen de mede-eige­naar van die bedri­jven en zouden daar een einde aan kun­nen mak­en. Zo heeft een pen­sioen­fonds een maatschap­pelijke ver­ant­wo­ordelijkheid in de bedri­jfsvo­er­ing om de toekom­stige inkomens van de pen­sio­en­gerechtig­den veilig te stellen.
Maar de beheerders van de pen­sioen­fond­sen met hun gede­gradeerde waarde­be­grip vin­den zichzelf juist ook heel geweldig en hebben zichzelf ook salaris­sen van 10x modaal en meer toegek­end. Ze hebben er daar­door alle begrip voor dat de mensen aan de top van de bedri­jven waar ze in beleggen dat ook doen. Ze hebben er geen notie meer van wat een redelijk salaris is in ver­houd­ing tot de hoeveel­heid werk en echte kwaliteit­en. Omdat ze op moeten komen voor het belang van de eige­naar zouden ze juist een rem moeten beteke­nen op die graaizucht maar de pot ver­wi­jt de ketel niet graag dat hij zwart ziet dus doen ze daar niets aan. Er is daar­door geen enkele rem meer op de zelfver­rijk­ing aan de top van de beursgeno­teerde bedri­jven. Het lijdt geen twi­jfel dat dit een groot nadelig effect heeft op het normbe­sef in de maatschap­pij.
Wat je de laat­ste jaren ziet is dat de vaak linksige bestu­ur­ders van de pen­sioen­fond­sen zich ineens wel bemoeien met bedri­jven maar dan zo’n beet­je op het niveau van het gebruik van kringloop­pa­pi­er (ook op de WC) en met de vraag of de bedri­jven zich in hun invester­ings­beleid wel genoeg richt­en op het dicht­en van het gat in de ozon-laag of het aan­groeien van de ijskap op de noord­pool. Men ver­mi­jdt dan de werke­lijke vraag­stelling of er wel zin­vol met het geld omge­gaan wordt omdat dan ook het eigen func­tioneren en de eigen salaris­sen ter sprake zullen komen.

Waarin moeten de pen­sio­en­gelden niet belegd wor­den?
Pen­sioen­fond­sen hebben een flink deel van de pro­duc­tie die de werk­ende mensen hebben gemaakt in beheer gekre­gen. Ze kri­j­gen het als geld overge­maakt maar geld is slechts een vluchtige tussen­stap in de kringloop waarde -> geld -> waarde. Het is niet wenselijk in geld te beleggen omdat geld alti­jd vroeg of laat door manip­ulerende machtheb­bers wordt mis­bruikt en geld in wezen geen intrin­sieke waarde en/​of geen opbrengst heeft.
Het geld moet dus zo snel mogelijk in reële economis­che waar­den wor­den omgezet anders heb je kans dat het geld ten onder gaat aan inflatie en ont­waard­ing. Wat je dus zek­er niet moet doen is het geld als geld te bewaren zoals het kopen van staatsobligaties.

Pen­sioe­nen ter bevorder­ing van toekom­stige belast­ing­be­talin­gen
Er zit dus een grote (opzettelijke?) fout in het sys­teem want de sociale part­ners, daar­bij driftig geholpen door de over­heid, hebben zichzelf een aan­tal regels opgelegd die juist ver­bieden het geld in de pro­duc­tieve sec­tor van het land te beleggen en juist wel te beleggen in geld. Je weet dan op voor­hand dat de inleg­ger de ver­liez­er wordt en de geld­drukker de win­naar.
We zien nu in de prak­tijk dat een aanzien­lijk deel van het geld belegd wordt in staat­soblig­aties die eigen­lijk niets anders zijn dan toekom­stige belastin­gaansla­gen; dat geld moet ooit terugkomen. In wezen helpen de pen­sioen­fond­sen hier de staat thans te potvert­eren waar­door in de toekomst diezelfde pen­sio­en­gelden weer aan de staat afgegeven mogen wor­den om de rente en afloss­ing te vol­doen.
Het beheer van de pen­sio­en­gelden in Ned­er­land is een droe­vige aan­gele­gen­heid. De pre­mies wor­den volop afge­roomd, het beheer wordt incom­pe­tent geregeld, de gelden mogen nauwelijks geïn­vesteerd wor­den en dat zal de ontwik­kel­ing van de waarde zek­er niet ten goede komen. U mag blij zijn met wat u straks krijgt.

Dekkings­graad van de pen­sioen­fond­sen
Als pen­sioen­fonds kun je ongeveer uitreke­nen hoeveel pen­sioe­nen je in de toekomst moet betal­en. Je weet het aan­tal deel­ne­mers en hoe oud die ongeveer wor­den et voilá, zoveel geld moet je hebben. Daar staat tegen­over dat je weet hoeveel je nu hebt en hoeveel pre­mies je nog gaat ont­van­gen. De ver­houd­ing tussen die twee is de dekkings­graad. Is die 100% dan heb je pre­cies genoeg. Het bereke­nen van die dekkings­graad is natu­urlijk een arbi­traire zaak, hoe kun je bepalen wat de ontwik­kel­ing van de waarde is. Nu zagen we dat de Ned­er­landse pen­sioen­fond­sen ged­won­gen zijn een groot gedeelte van het geld in staat­soblig­aties aan te houden. Hoeveel het geld dan in de toekomst waard is wordt bepaald door de rente die men erbij denkt te kri­j­gen. Nu is de rente de laat­ste jaren drama­tisch gedaald. Dat is voor een groot gedeelte het gevolg van onge­brei­delde geld­cre­atie. De kans dat de rente onder de huidi­ge omstandighe­den nog gaat sti­j­gen is min­i­maal. In een land als Japan zijn de totale schulden zo groot dat een sti­jging van de rente een totaal Armaged­don zou veroorza­k­en. In de VS is het eigen­lijk ook al zover, in Europa in min­dere mate. Men gaat er nu dus van uit dat het aan­wezige geld nauwelijks rente opbrengt waar­door er in de toekomst te weinig geld is voor de pen­sioe­nen. Bij een reken­rente van 6% is er in de toekomst geld genoeg maar is dat nog maar 1 ½ % dan is er een groot teko­rt. Er is nu een voors­tel van de min­is­ter om dan toch maar een hogere reken­rente te hanteren om alles er rooskleuriger uit te lat­en zien. Dat is natu­urlijk nep. De fout zit hem erin dat er in waarde­loos geld is belegd. Dat is niet te verdoezelen.

Hoe zijn de pen­sioe­nen te red­den?
Er zijn een paar stap­pen te onder­schei­den: de eerste is de vraag of we dit pen­sioen­sys­teem eigen­lijk wel willen. Pen­sioe­nen zijn op deze manier nut­teloze inef­fi­ciënte gedrocht­en. We hebben al de AOW en wie lat­er méér wil kan dat goed zelf rege­len bv door de aankoop van een huis. Afschaf­fen zou de beste oploss­ing zijn en het geld zo snel mogelijk aan de eige­naars uitk­eren. Dan hebben ze er in ieder geval nog plezi­er van. Dat zou tevens de beste­din­gen in het land ten goede komen.

Als afschaf­fen niet haal­baar is moet het sys­teem gere­or­gan­iseerd wor­den: weg met de incom­pe­tente bestu­ur­ders en weg met de ged­won­gen beleg­gin­gen bij de potvert­erende over­heid; in plaats daar­van pro­fes­sioneel beheer.
Wat moet dat pro­fes­sionele beheer doen?
Regel 1: beleg niet in geld of waarde­pa­pi­er. Geld is slechts een tussen­stap.
Regel 2: beleg in economis­che waar­den die lief­st ook een ren­de­ment hebben: aan­de­len, grond­stof­fen. Bedenk dat deze waar­den in principe in stand zullen bli­jven, ook na een totale gel­dont­waard­ing. Bedri­jven passen hun pri­js­niveau soe­pel aan en zullen na relatief korte tijd weer op het nieuwe even­wicht zit­ten.
Regel 3: Ben zuinig in het beheer; het per­cent­age geld dat aan de strijk­stok bli­jft hangen is veel te groot. Zorg ervoor dat het graaien in de eigen pot en de bedri­jven­pot waarin wordt belegd ophoudt, alleen al voor de terug­keer van de moraal ten opzichte van de maatschap­pij.
Het is overi­gens niet geheel onwaarschi­jn­lijk dat er een peri­ode aan­breekt met geringe economis­che groei, mede ook door­dat eeuwige groei tot ongewen­ste effecten kan lei­den. Het is relatief een­voudig in zo’n peri­ode een sta­biel pri­js­niveau te hand­haven; je moet dan eigen­lijk niets doen en zek­er van de geld­pers afbli­jven. De belan­grijk­ste voor­waarde voor een waardev­ast pen­sioen is een sta­biel pri­js­niveau. Je hoeft op zo’n moment niet veel te doen aan het beheer van het fonds en ook geen grote ren­de­menten te behalen, de inleg bli­jft door pri­jssta­biliteit zijn waarde behouden en kan 1 op 1 lat­er weer uit­ge­keerd worden .

Natu­urlijke taak van het pen­sioen­fonds
Pen­sioen­fond­sen moeten dus snel hun geld in de reële economie inzetten.
Een heel logis­che stap zou zijn als ze de maatschap­pelijke kredi­etver­len­ing op zich zouden nemen. Als bank oper­eren, mits ver­ant­wo­ord, is een profi­jtelijke aan­gele­gen­heid en lev­ert extra meer­waarde voor de toekomst. De bestaande banken zijn hier finan­cieel niet meer toe in staat en ook niet bereid en dat is thans één van de grote rede­nen van de cri­sis. De investerin­gen stag­neren want bedri­jven wor­den niet meer gefi­nancierd. Werkgele­gen­heid en koop­kracht dalen en veroorza­k­en weer extra koop­kracht­dal­ing. Een negatieve spi­raal.
Pen­sioen­premies zijn eigen­lijk uit­gestelde beste­din­gen en het is logisch en natu­urlijk dat die in de reële economie op een andere plaats ingezet wor­den tot­dat de oor­spronke­lijke eige­naar de beste­d­ing na zijn 65^e weer overneemt. Het zou dan ook mogelijk wor­den om mensen die hun geld in een afgelost huis hebben zit­ten op lat­ere leefti­jd juist wel van een kredi­et te voorzien wat in wezen hun eigen pen­sioen­voorzien­ing is. Nu kun­nen ze geen cent lenen en moeten hun dier­bare huis eerst verkopen. Het pen­sioen­fonds ter ver­vang­ing van het afge­brande bankwezen. Hoe logisch. Hoeven die laat­sten ook geen ste­un meer te ont­van­gen en kun­nen rustig inslapen…..

Wordt ver­vol­gd….

Paul Nagels
Voor US Mar­kets

Drs Paul Nagels (1951) is mon­e­tair econoom en onderne­mer. Hij was jaren­lang poli­tiek actief en werkza­am in schol­ing en edu­catie. Ingewikkelde prob­le­men kun­nen vol­gens hem vaak op een duidelijke en heldere wijze uiteengezet worden.