OBAMA - BIG DEAL

Geïn­spireerd door Roosevelt’s ​‘New Deal’ heeft Barack Oba­ma de onmo­gelijke taak op zich genomen om mid­dels een grootschalig her­stel­pro­gram­ma de economis­che melt­down te neu­tralis­eren, de economie nieuw lev­en in te blazen en een nieuwe gezonde basis mee te geven. Of Oba­ma in deze opzet zal sla­gen, laat zich nauwelijks raden. De ontwik­kelin­gen zijn ons­tu­it­baar!

OBAMA’S ​‘BIG DEAL’

Tot dus ver wijken Obama’s pro­gramma­pun­ten nog niet wezen­lijk af van die van zijn voor­ganger Bush. Roo­sevelt bevond zich in 1933 in soort­gelijke omstandighe­den en koos des­ti­jds voor een dergelijk sce­nario, ingegeven door John May­nard Keynes die meende de depressie te kun­nen bestri­j­den door de sup­ply side mid­dels sterk ver­hoogde uit­gaven te stim­uleren en de vraa­gui­t­val te stoppen.

De panacee van stimuleren
Met de goed­keur­ing van FDR’s New Deal (bankher­vormin­gen, nood­hulp, indus­triële hulpprogramma’s, banen‑, landbouwprogramma’s) en de con­fis­catie van het goud belandde de Amerikaanse economie in een nieuwe, onbek­ende fase. Tot op heden weten we niet of deze programma’s wel enig nut hebben afge­wor­pen. Tot aan het uit­breken van WO II was de sit­u­atie niet veel beter dan in Japan anno 2009, dus na 20 jaar(!) stim­u­ler­ings­beleid. Wat deze oor­log duidelijk maak­te, was dat de economis­che oplev­ing in Ameri­ka uitein­delijk het gevolg was van de sterk opbloeiende wapen- en daarmee de basisin­dus­trie. Dat gold trouwens ook voor lan­den als Duit­s­land en Japan.

De Holy Grail van het stim­ul­ing­spro­gram­ma van Oba­ma van cir­ca 825 mil­jard dol­lar (+ +) is nu gericht op belast­ingver­licht­ing, investerin­gen op het ter­rein van de gezond­heid, onder­wi­js, veel nieuwe banen, infra­struc­tu­ur, groene energie etc. Vanu­it de pri­vate sec­tor valt er voor­lop­ig weinig te verwacht­en. Waarom zou je immers met een belast­ing­douceurt­je van 3.000 dol­lar een nieuwe employé aan­nemen om een prod­uct in de markt te zetten dat nie­mand meer wil hebben.

Dit stim­u­ler­ing­spro­gram­ma is er op gericht om de banken weer tot lenen aan te zetten en de con­sument weer geld te lat­en uit­geven. Het zelfde deun­t­je! Gebeurt dat ook? De con­sument houdt onder deze omstandighe­den liev­er de hand op de knip. Wat de economie zow­el in 1933 als thans behoeft, is een hoge mate van schuld­saner­ing en mid­de­len om schulden te kun­nen inlossen. Op de huidi­ge inges­la­gen weg doet men weinig anders dan te proberen met ​‘de uit­gifte van nieuwe cred­it cards’ meer schuld te mak­en. Voor de korte ter­mi­jn mag dat enige ver­licht­ing geven, maar op de lan­gere is er alleen sprake van meer schuld- en dus scheefgroei.

Of anders: de huidi­ge schuld­prob­lematiek wordt niet opgelost maar sim­pel doorver­wezen naar de toekomst. Dit is natu­urlijk geen reële oploss­ing maar lei­dt slechts tot ver­grot­ing van het prob­leem. De vraag is hoe lang hier­mee nog kan wor­den voort­ge­gaan. Het eerste duidelijke sig­naal is afkom­stig van het Chi­nese par­ti­jpre­sid­i­um n.l. door de VS ver­ant­wo­ordelijk te stellen voor de finan­ciële wanorde die nu is ontstaan. Voor de opkomende lan­den met grote dol­lar­reserves wordt dit als zeer pijn­lijk ervaren. Zie verder in deze column. 

Gevol­gen
Zoals de sit­u­atie zich nu laat aanzien, zal het Amerikaanse begrot­ing­steko­rt voor dit jaar uit­mon­den in het astronomis­che bedrag van ca. 2.000 mil­jard dol­lar. Mocht­en de belastinginkom­sten als gevolg van afne­mende bedri­jvigheid tegen­vallen dan kan het tekort 
de totale begrot­ing van 2008 ad 2.900 mil­jard dol­lar zelfs over­sti­j­gen. Daar bovenop komt de staatss­chuld van meer dan 10.000 mil­jard dol­lar. Voorts is er nog geen reken­ing gehouden met de financier­ing van de oor­log in Irak en Afghanistan. Even­min met de nog niet gespendeerde TARP (Trou­bled Assets Relief Pro­gram) ad 520 mil­jard dol­lar (700 – 180 mil­jard dol­lar reeds uit­gegeven). Daarmee zit­ten we op zich al tegen de 13.000 mil­jard dol­lar aan totale schuld! Waar moet dit geld van­daan komen? Van het kindermonopolie?

Ook mogen we de toekom­stige garantiev­er­plichtin­gen zoals die daar zijn van bijv. Fan­nie Mae en Fred­die Mac met een totaal van meer dan 5.000 mil­jard dol­lar niet over het hoofd zien. Deze wor­den nog niet afgeschreven doch even­min is bek­end hoeveel hierop nog dient te wor­den afgeschreven. Pas als de Amerikaanse huizen­markt is uit­ge­bodemd (er moet nog zek­er 15% vanaf, vooropgesteld dat de inkomens niet verder dalen!) komt er meer duidelijkheid. Voeg daar­bij de sociale zorg- en medis­che ver­plichtin­gen voor de komende jaren geschat op zo’n 53.000 mil­jard dol­lar dan zit­ten we op een schuld van min­stens 450.000 dol­lar per huishouden! Je zult maar Amerikaan zijn!

Nasleep van schuldverplichtingen

Optie 1 – schuld terug­be­tal­en maar de schulden zijn té groot geworden
Optie 2 – fail­lisse­mentsaan­vra­gen maar grote banken en auto­pro­du­cen­ten zijn too big too fail
Optie 3 – inflatie tot in de klucht.

De aan­de­len­markt
De koers/​winstverhouding op de Stan­dard & Poor 500 staat thans nog op 15.2 implicerend 15,2 jaar voor­dat de beleg­ger zijn invester­ing heeft terugver­di­end. In het verleden veerde deze ver­houd­ing in tij­den van recessie terug tot 10 en zelfs 7 in de peri­ode na de eerste oliecri­sis in 1973. Daarmee zou de S & P Index ten­min­ste moeten terug­vallen naar een niveau van 550 of lager. De Dow zou daar­bij uitkomen op ca. 5200. Gerek­end naar de div­i­dend yield van 3,39% thans en een niveau van 6% in een baisse peri­ode zou het div­i­dend nog met 2,61% moeten sti­j­gen. Dat zou beteke­nen dat de S & P omge­keerd met 43,5% zou moeten dalen. We komen dan uit op een stand van 470 pun­ten. De S & P 500 zou een stand van 500 pun­ten ​‘eer aan kun­nen doen’. Zow­el de op- als neer­gaande mark­ten over­dri­jven en is zelfs een dieptepunt van 400 niet ondenkbaar. Met een nat­te vinger zou de AEX daarmee op 125 pun­ten komen. De ver­slechterende bedri­jfs­bericht­en zullen hier­toe verder de weg wijzen.

Schuld­fi­nancier­ing
Nu de financier­ingscapaciteit vanu­it het Verre Oost­en (Chi­na) en Mid­den Oost­en (olie) afneemt, rest de Fed­er­al Reserve niet anders dan het schuld­pa­pi­er van de Trea­sury (Amerikaanse min­is­terie van Finan­ciën) op te kopen tegen het bij­drukken van dol­lars. Dat is fnuik­end voor het vertrouwen in de Amerikaanse munt. Op z’n minst zullen buiten­lan­ders een hogere ver­goed­ing gaan eisen voor het opkopen van Amerikaans staatspa­pi­er. Dat betekent dat de rente omhoog moet in een economie die intrin­siek al zo sterk in de afdal­ing zit. Immers, er staat niets tegen­over dan alleen papieren schuld­beloften! Maar wie bli­jft er in deze beloften geloven? Alleen een run­away inflatie kan de schulden doen verdampen.
Hyper­in­flatie of niet, alle sig­nalen wijzen op een verdere instort­ing van de wereldeconomie. 

Vergelijk­ing met de jaren ‘ 30
De totale schulden­last van de over­heid plus de finan­ciële sec­tor plus het bedri­jf­sleven plus de con­sument bedroeg in 1933 ruim 160% van het BBP, thans is dat ruim 360%! In 1933 was Ameri­ka veruit de groot­ste indus­triële natie ter wereld, rijk aan natu­urlijke hulp­bron­nen en volledig onafhanke­lijk van buiten­landse olie-invo­er. Een han­del­steko­rt kende men niet, ergo er was een over­schot. De con­sument beschik­te in die tijd naast een hypotheek ook vee­lal nog over spaargelden. Con­clusie: de huidi­ge sit­u­atie met een mon­di­ale impact is veel ern­stiger dan destijds.

Hoe nu verder?
Dit is de vraag die elke beleg­ger telkens opnieuw bezig houdt. Afgaande op de visie van veel anal­is­ten en beleg­gings­deskundi­gen zou het dieptepunt van de recessie geme­ten aan het gemid­delde recessiev­er­loop tegen het mid­den van dit jaar gepasseerd moeten zijn. Deze uit­spraak is op niet meer gebaseerd dan wish­ful think­ing. Zorgelijk­er is even­wel het feit dat men er in meerder­heid vooral­snog van uit gaat dat het ​‘slechts’ om een recessie gaat. Het blijkt dat men wezen­lijk het ver­schil niet onderkent tussen de begrip­pen recessie, cri­sis en depressie. 

Begrip­pen op een rijtje

• recessie is een kort­stondi­ge cyclis­che neer­gang in de economie (gemid­deld 18 maanden) 
• cri­sis is het omslag­punt van hoog naar laag con­junc­tu­ur en omgekeerd 
• depressie staat voor een lang­durige diepe economis­che neer­gang, als gevolg van een sys­teem­cri­sis analoog aan de jaren ​’30.

De naam van de Rus­sis­che econoom Nico­lai Dim­itri­witjs Kon­drati­eff uit de jaren ​‘20 is al meerdere malen in deze col­umn gevallen. Ondanks zijn empirische bevin­din­gen geni­et hij nog steeds te weinig aan­dacht met zijn the­o­rie van de lange en korte golf­be­weg­in­gen. Hij baseerde de lange beweg­ing op de ervaringen/​herinneringen afgezet tegen de gemid­delde lev­en­scy­clus van de mens. In zijn tijd lag de gemid­delde leefti­jd op 50 à 60 jaar. Thans is dat ruim 75 jaar. Juist omdat de meeste economen zich fix­eer­den op de kor­tere cyclus, werd hij naar­mate de tijd vorderde steeds ongeloofwaardi­ger. Echter, gelet op de huidi­ge lev­en­scy­clus laat het zich aanzien dat zijn the­o­rie met de huidi­ge ontwik­kelin­gen in het vizier meer dan rel­e­vant is … We lat­en dit even­wel over aan de economis­che his­tori­ci in de toekomst. 



De essen­tie van de huidi­ge cri­sis
In de jaren ​’50 en ​’60 probeerde elk land op z’n minst een even­wichtige mon­e­taire bal­ans na te streven, dus ook een bal­ans tussen import en export, liev­er nog meer export dan import! Dat bracht extra goud in het laad­je! Alleen voor de VS maak­te het geen ver­schil, omdat de aan het goud gekop­pelde dol­lar als reserve­va­l­u­ta werd mis­bruikt voor de financier­ing van de oor­log in Viet­nam. Hier ligt de basis van de huidi­ge depressie!

Het gevolg was dat de goudreserve hierte­gen niet opge­wassen bleek. Door de hoge financier­ingskosten van deze oor­log nam het vertrouwen in de dol­lar af. Voor­ma­lig pres­i­dent de Gaulle van Frankrijk gooide de knup­pel in het hoen­der­hok en eiste goud (toen nog voor de pri­js van US$ 35 per troy ounce) voor de aange­bo­den dollars. 

Zoals reeds meerdere malen in deze col­umn aangegeven, sloot de even voor­ma­lige pres­i­dent Nixon daarop op 15 augus­tus 1971 het goud­loket om de goud­voor­raad in Fort Knox niet verder te hoeven aanspreken en/​of de dol­lar te deval­ueren. Nixon koos toen voor het advies van de befaamde econoom Mil­ton Fried­man en sloot daarmee de inwis­sel­ing van dol­lars tegen goud af en hielp daarmee Bret­ton Woods uit 1944 om zeep. Daarop dreef de han­del slechts op ​‘fiat mon­ey’ (niet gehin­derd door enige dekking) en was er opeens sprake van zwevende valuta’s met een losse onder­linge relatie. Dat betek­ende dat alle andere valuta’s eve­neens tot‘fiat val­u­ta’ waren ver­wor­den. De cause célèbre was geschapen!

De dol­lar zette vanaf dat moment de dal­ing in. Bijgevolg von­den er regel­matig muntaan­passin­gen plaats die schadelijk voor de han­del waren. U herin­nert zich de uit­spraak van voor­gaande Amerikaanse min­is­ters van Finan­ciën: ​‘the dol­lar is our cur­ren­cy but your prob­lem’. Een een­hei­dsmunt moest in Europa een eind aan dit euv­el maken.

Voor de meer op de VS georiën­teerde lan­den (Azië en Mid­den-Oost­en) gold de dol­lar als de belan­grijk­ste val­u­ta. Dat kostte geen goud, alleen bomen! Reeds in de jaren ​’80 begon het han­del­steko­rt van de VS op te lopen tot een max­i­mum van meer dan 60 mil­jard dol­lar per maand of 700 mil­jard dol­lar per jaar! Dus dat teko­rt werd let­ter­lijk jaar­lijks aan dol­lars geëx­por­teerd! ​‘Vri­jhan­del’ en ​‘glob­al­isatie’ wer­den de nieuwe sleutel­wo­or­den. Immers, de Amerika­nen bleken alles inclusief olie ​‘voor niets’ te kun­nen kopen. De mooiste uitvin­d­ing was de export van hun hypotheek- en over­hei­dss­chuld! Het is onvoorstel­baar dat de gehele wereld zo lang in dit ​‘sprook­je’ is bli­jven geloven. Prod­uct van een geni­aal geboefte!

Vri­jhan­del betekent ook kopen daar waar het goed­koopst is, dus in Chi­na en India. Dat kostte wel banen­ver­lies want com­plete Amerikaanse en ook Europese bedri­jven ​‘expor­teer­den’ hun pro­duc­tie naar Azië. Dit kon alle­maal gebeuren, omdat er geen grens was aan de kredi­et- expan­sie noch aan de geld­cre­atie. Natu­urlijk, de groei in Azië zou zich nooit in zo’n hoog tem­po hebben kun­nen voltrekken. Dat lijkt mooi maar niet als die groei weer moet wor­den ingeleverd! Het gevolg is dat de werkgele­gen­heid nu wereld­wi­jd in het ged­ing is!

Beleggen is vooruitzien
Gegeven de huidi­ge ontwik­kelin­gen is mark­ther­s­tel op enige ter­mi­jn buitenge­woon onwaarschi­jn­lijk. Het enige waarschi­jn­lijke patroon is een L‑vorm en niet een V‑vorm grafiek. Het uitziekpro­ces komt dan pas hard aan de opper­vlak­te. Als in dat bestek de grond­stof­fen­pri­jzen weer mocht­en aantrekken, ligt inflatie op de loer met schuld­ver­damp­ing in het kiel­zog. Miss­chien wel Obama’s last resort of ​‘oploss­ing’. Hier­mee is dan niets anders bereikt dan dat het onver­mi­jdelijke mon­di­ale ver­arm­ing­spro­ces alsnog in werk­ing treedt. Immers, (hyper) inflatie impliceert inlev­er­ing van (veel) koopkracht.

Hoe kun je ver­arm­ing voorkomen?
Door de koop­kracht in stand te houden. Dat zou natu­urlijk van bove­naf moeten gebeuren door het insti­tu­tion­alis­eren van een finan­ciële bal­ans zow­el intern als tussen de diverse stat­en zodat een even­wichtiger con­junc­tu­ur ontstaat (hoofd­taak van de cen­trale bank!). Dat is echter niet mogelijk zon­der een gezonde nieuwe goud/​valuta kop­pel­ing waarin de schulden zullen moeten wor­den ​‘geac­com­mod­eerd’. Dat impliceert even­wel een veel hogere goud­pri­js. Dat is vooral­snog nog niet in zicht. Tot die tijd bli­jft de hamvraag onbeant­wo­ord: hoe wordt het vertrouwen in het finan­ciële sys­teem her­steld? De ervar­ing leert: hoe langer het uit­s­tel, hoe dieper de val! ​‘One day the bill must be settled!’

Gezien de huidi­ge finan­cieel-economis­che oneven­wichtighe­den en geringe uitzicht­en op een defin­i­tieve prob­leem­saner­ing zijn alle beleg­gingscat­e­gorieën uit beeld, behalve grond­stof­fen in het alge­meen en edel­metaal in het bij­zon­der. Waarom? Aangezien we niet zon­der grond­stof­fen kun­nen. Die zijn intussen zo sterk afge­waardeerd dat het nauwelijks of niet meer rend­abel is om onder de huidi­ge mark­t­pri­jzen met winst te kun­nen pro­duc­eren. Gelukkig zijn de pro­duc­tiekosten intussen weer gedaald. Ongeacht de verder neer­gaande economie zal de vraag niet kun­nen uit­bli­jven en zullen de grond­stof­fen­pri­jzen weer gaan sti­j­gen zodra de voor­raden zijn afge­bouwd. Immers, wie wil er bijvoor­beeld straks zelfs met min­der beste­d­ingsruimte in de kou zitten? 

Omdat het edel­metaal als enige han­delsva­l­u­ta vertrouwen zal geni­eten, staat het niet alleen borg voor koop­kracht­be­houd maar tegelijk voor koop­krachtver­lies van het ​‘gepros­titueerde’ papiergeld. Als de goud­pri­js sti­jgt, daalt het vertrouwen in papi­er en omgekeerd. 

Alle seinen voor goud onver­min­derd op groen:

• struc­tureel afne­mende productie 
• afne­mend goudaan­bod door de cen­trale banken (nieuw aan­bod zou thans meer dan ooit onver­ant­wo­ord zijn!) 
• wereld­wi­jd sterk oplevende vraag van fysiek goud als gevolg van het afne­mend vertrouwen in papiergeld; gold is the ulti­mate cur­ren­cy hedge! 
• goud­mark­t­ma­nip­u­latie waarmee wordt bereikt dat de goud­pri­js voor de korte ter­mi­jn wordt daalt om de indruk te wekken dat het vertrouwen in het bankpa­pi­er toeneemt 
• de ongeremde geld­groei als mid­del tot munt­de­pre­ci­atie in tegen­stelling tot goud dat niet kan wor­den bijgedrukt 
• de bij­na 0‑rente opbrengst uit kort­lopend staatspapier 
• er staat nog veel beleg­gingskap­i­taal aan de zijlijn 

NB. vol­gens onze laat­ste infor­matie wor­den er momenteel op de COMEX weer posi­ties ingenomen om een nieuwe pri­js­val van het goud te bew­erk­stel­li­gen. Na deze eventuele pri­js­val zou dat opnieuw een uit­stek­end instap­mo­ment zijn. De vraag bli­jft gewet­tigd hoe lang deze manip­u­laties (back­war­da­tion) stand houden gezien de steeds sterk­er wor­dende mark­t­druk, resul­terend in een zeer forse pri­jssti­jging van het goud naar US$ 2.000 – US$ 3.000 met zil­ver in de slip­stream naar US$ 40 – US$ 45 per ounce.

Robert Bron­cel
US Markets