Het gaat niet slecht met Jérôme Kerviel, in tegenstelling tot wat je kan zeggen van zijn ex-werkgever, de Société Générale, die hij bijna 5 miljard euro armer maakte. We proberen te achterhalen wat er echt is gebeurd. Nieuws van de man van 5 miljard
Stel dat je als job trader bent bij een grootbank. Je doet transacties, waarvoor je over een ruim (waarom is het anders een grootbank) budget beschikt. Je haalt het in je hoofd een enorme slag te slaan en zet al je kaarten of in dit geval euro’s in voor riskante posities. Wie niet waagt, niet wint, mompel je terwijl je tuurt naar je computerschermen. Maar het wil niet mee, de verliezen stapelen zich op. Je kijkt over je schouder of er niemand kan zien wat je doet en je begint te goochelen met creatieve operaties zoals bij voorbeeld het verbergen van een long- door een shortpositie, enzovoort. Tevergeefs. Het loopt faliekant mis en op zekere dag moet je bekennen, dat je een foutje van 5 miljard hebt gemaakt. Je wordt op het matje geroepen bij je diensthoofd, maar je zegt dat hij maar beter had moeten opletten wat zijn medewerkers doen. Je diensthoofd snakt naar adem en kan nog maar net met schorre stem aankondigen dat je je biezen moet pakken. Je haalt je schouders op, steekt je handen in de zakken en wandelt fluitend weg. Zo ongeveer moet het gegaan zijn in januari 2008, toen de Franse Société Générale (SocGen) bekend maakte dat haar trader Jérôme Kerviel voor bijna 5 miljard euro in rook had doen opgaan.
Achteraf is gebleken dat het ging om ‘slechts’ 4,9 miljard, later afgezwakt tot 4,82 miljard euro, wat toch al 100 tot 180 miljoen euro minder is. Stel je voor wat je kunt doen met
4,82 miljard euro, dat is zo’n 194 miljard Belgische frank of 10,5 miljard gulden.
We vroegen ons af hoe het verder is gegaan met Kerviel en met zijn vroegere werkgever SocGen. We zijn eveneens gaan kijken wat er nu echt is gebeurd en of men er iets uit heeft geleerd en tenslotte hebben we even over de politiek, die ook een verantwoordelijkheid heeft te dragen.
Wat Kerviel had bedoeld zijn ‘coup de théâtre’ te moeten worden was het volgende.
Op 17 en 18 januari 2008 had hij voor meer dan 11 miljard euro contracten voor derivaten aangegaan, met name Eurostoxx en DAX. Het was op 18 januari, dat de interne controle bij de SocGen nattigheid gewaar werd, maar het kwaad was geschied. Bij het nakijken (laattijdig is het minste wat je kan zeggen) van de prestaties van Kerviel kwam aan het licht, dat deze voor ca 50 miljard euro posities had openstaan. Hierop was een verlies van 10%, wat neerkomt op de al genoemde ca 5 miljard euro. Het speciale was, dat Kerviel het openen van deze posities ‘weggemoffeld’ had. Hierover later meer.
Van eind januari tot half maart 2008 heeft Kerviel in de cel gezeten, maar intussen is hij weer aan het werk bij een informaticabedrijf. Wat hij daar doet is niet geweten, maar met de cashflow zal hij weinig te maken hebben, denken we. Hij heeft wel een beperkte bewegingsvrijheid en met een 20-tal personen mag hij geen contact hebben. Hijzelf zou aan heel de affaire geen cent hebben overgehouden. De kunst om de kunst, zeg maar.
Bij SocGen zijn sinds januari ll. koppen gerold op alle niveaus, te beginnen met het topmanagement. Zo is de CEO Daniel Bouton opgevolgd door de voormalige financieel directeur Daniel Oudéa.
Uit grondig onderzoek is gebleken, dat Kerviel wist wanneer zijn werk zou worden gecontroleerd. Hij slaagde er (behalve op 18 januari) steeds in, de posities te sluiten net voor de controle. Eveneens beschikte hij over een arsenaal van valse e‑mails om zijn ‘activiteiten toe te lichten’. De ergste fout is waarschijnlijk een vorm van laksheid vanwege de leiding van SocGen geweest, waardoor Kerviel zijn kans schoon zag. Wij komen hierop nog uitgebreid terug.
Maar voor de Franse grootbank zijn de sombere tijden nog niet voorbij. Het publieksvertrouwen is geschokt en dat blikt ook uit de koers van het aandeel.
Rond heel het gebeuren zijn veel vragen, waarvan we hieronder de 7 belangrijkste stellen en proberen te beantwoorden.
1. Hoe is het Jérôme Kerviel gelukt een positie van 50 miljard euro te openen?
Kerviel had een beleggingsplafond van 125 miljoen euro en voor de buitenwereld (in dit geval het interne toezicht van zijn bank) hield hij zich eraan. Zijn voornaamste truc was het camoufleren van een long- door een shortpositie of omgekeerd. Een voorbeeld. Als hij
10 euro wilde inzetten op een daling van bvb Eurostoxx, dan ging hij tevens fictief voor
9,90 euro long op deze index. Het saldo was dus een short van 0,10 euro, een honderdste van de realiteit. De fictieve positie was een vervalsing, regelrechte fraude. Het zwakke punt bij het controlesysteem was, dat enkel het saldo van de twee transacties werd bekeken. Had men als het ware ‘twee kolommen’ gemaakt met enerzijds alle long en anderzijds alle short, dan waren de formidabele bedragen in een vroeger stadium al ontdekt.
2. Hoe kon een positie van 50 miljard euro onopgemerkt blijven?
SocGen beweert met de hand op het hart dat tot de fameuze 18de januari 2008 niets abnormaals werd opgemerkt omtrent Kerviel. Op genoemde datum viel het op, dat als Duitse handelaar een zekere Baader werd vermeld, waarmee de bank nooit zaken deed. Kerviel moest hierover uitleg verstrekken. Hiervoor diepte hij een vervalste e‑mail op. Zo bleek, dat hij zich tegenover de buitenwereld via e‑mail een functie had toegedicht die hij niet had en zo kon hij velen om de tuin leiden.
3. Hoe is het mogelijk, dat zijn hiërarchie van niets wist?
Kerviel beweert, dat zijn superieuren wél wisten waarmee hij bezig was. De directie van SocGen riposteert met het argument, dat dagelijks gemiddeld 500.000 transacties worden verricht door de bank. Waarnemers onderstrepen daarentegen, dat de werkkring van Kerviel klein was (een twintigtal personen). Volgens diezelfde waarnemers (geen werknemers van de bank in kwestie) was er de laatste tijd spraken van een zekere nonchalance en is dit de echte reden van Kerviels ‘succes’.
4. Waarom heeft ‘de markt’ ook niets opgemerkt?
Dit is heel verwonderlijk. De wereld van de traders is relatief klein en de meer dan forse bedragen die Kerviel bijna dagelijks inzette moesten in principe opvallen. Zo had Kerviel op de Eurostoxx alleen al een positie van ca 30 miljard euro.
Een voorbeeld: op 7 november 2007 had Kerviel voor 7 miljard euro futures gekocht via Eurex. Deze organisatie richtte zich via e‑mail naar SocGen. Daar werd Kerviel op het matje geroepen, maar hij kon zich eruit praten door (valse) e‑mails te tonen. Volgens SocGen was alles OK. Eurex bleef twijfelen en besloot uiteindelijk rond 15 december 2007 de zaak te vergeten. Had men toen wat dieper gegraven in het doen en laten van Kerviel, kon veel onheil voorkomen worden.
5. Hoe heeft Kerviel de controles om de tuin kunnen leiden?
Het kernwoord is hier geduld. Kerviel had verschillende jaren zijn werk correct gedaan, maar ook de controlesystemen grondig bestudeerd. Hij begon zijn carrière bij SocGen in een zg. back-office dienst, belast met de supervisie van de traders. Hier kon hij blijkbaar een stevige basis leggen van zijn kennis van de controles. Later promoveerde hij in een front-office functie, m.a.w. hij kon aan de slag als trader. Ook hier werkte hij voorbeeldig en werd zelfs uitgeroepen als ‘sympatiekste trader’, wat hem algemene sympathie bezorgde, ook van zijn voormalige back-office collega’s. Op die manier bleef hij nauw voeling houden met wat er gebeurde op het gebied van controle.
Dit laatste is eigenlijk ongehoord. Controleurs en gecontroleerden moeten gescheiden zijn door een driedubbele Berlijnse Muur en dat is ook zo, behalve in het geval van Jérôme Kerviel, die zelf heeft toegegeven de enige te zijn geweest die er ooit is in geslaagd een ‘tunnel’ onder deze symbolische muur te hebben gemaakt.
6. Waarom heeft de handelwijze van Kerviel de aandacht niet getrokken?
Hier treffen we twee belangrijke feiten aan, die toch wel duiden op nonchalance vanwege de verantwoordelijken van SocGen. Ten eerste: Kerviel nam het ganse jaar 2007 nooit vakantie. Dit is een aanwijzing, dat hij niet wilde dat de collega’s die hem zouden vervangen tijdens zijn afwezigheid zouden zien waarmee hij echt bezig was. In vele ondernemingen zijn traders zelfs verplicht tweemaal per jaar vakantie te nemen en zo controle door collega’s mogelijk te maken. Ten tweede: Kerviel gebruikte een gsm. Het is heel vreemd dat dit kon, want daardoor was het registreren van zijn gesprekken onmogelijk. Op tradersvloeren zijn gsm’s taboe, maar bij de SocGen lieten ze hun sympatiekste trader maar begaan. En hij gsm’de er duchtig op los met maandfacturen tot 1.000 euro en meer. Of de SocGen deze ook nog betaald heeft weten we niet, maar het zou ons niet verwonderen.
7. Waarom heeft de Bankcommissie niets gezien?
De Commission bancaire (Bankcommissie), de waakhond van de Franse banken heeft in de periode 2006 – 2007 zeventien maal de SocGen onderworpen aan een inspectie. Maar Kerviel glipte door de mazen van het net. De Bankcommissie verdedigt zich door te zeggen, dat de controles van traders gebeuren door steekproeven. Het grote aantal agenten traders van SocGen maakt het succes van een steekproef gering, wordt beweerd.
Deze 7 vragen en de antwoorden erop werpen een schril licht op de competentie van de werkgever van de ‘man van 5 miljard’. Het lijkt op een geval van de spreekwoordelijke gelegenheid, die de dief heeft gemaakt. Waarmee we vanzelfsprekend Jérôme Kerviel niet willen vrijpleiten. Hij is en blijft een fraudeur die van geluk mag spreken nog zo snel werk te hebben gevonden.
Ook de politiek heeft zich met fraudezaak bemoeid. De algemene teneur van de politieke commentaren is dat de fundamentele structuur van het banksysteem in het algemeen en van SocGen in het bijzonder niet in gebreke is gebleven en dat het publiek op zijn twee oren mag slapen.
Zoals we hoger al aanhaalden: het gaat niet zo goed met SocGen. Hoewel met grote snelheid een kapitaalsverhoging met 5,5 miljard euro werd doorgevoerd, is het imago besmeurd,. Het ergste is dat aanwijzingen zijn dat de ‘fraude van 5 miljard’ had kunnen vermeden worden door gewoonweg op gezonde wijze aan management te doen.
Wat de toekomst zal brengen voor SocGen is nog niet duidelijk. Misschien komt er wel een naamswijziging. In het recente verleden heeft Total Fina Elf, tengevolge van het schandaal rond de schipbeuk in 1999 van de slecht onderhouden tanker Erika
ook zijn naam veranderd in Total om zijn imago te redden. En dan is er nog het geval Crédit Lyonnais, tot de 1990’er jaren de grootste Franse bank. Wegens slecht management stond de bank in 1993 op de rand van het faillissement. In 2003 werd de onderneming overgenomen door Crédit Agricole en bestaat nu verder als LCL.
Hoe dan ook, de kans is reëel dat het nog 10 tot 15 jaar duurt vooraleer de affaire-Kerviel verteerd is. Tot dan zal het riskant blijven te investeren in de SocGen of hoe de bank ook zal heten.
Jan Van Besauw
Publicist voor US Markets
Ondergetekende is een gepensioneerde marketing manager. Hij schrijft voor US Markets o.m. columns, nieuwsberichten en artikelen over diverse onderwerpen. Hij heeft op het moment van schrijven geen materieel belang of bezit in de besproken bedrijven of beleggingsinstrumenten.