Nieuwe beurskrach, een kwestie van tijd?

Wim Grom­men heeft de laat­ste 10 jaar veel nagedacht over de huidi­ge mon­di­ale sit­u­atie en daar zijn gedachte proberen te ver­wo­or­den in een artikel met de titel ​“een nieuwe beurskrach, een kwest­ie van tijd?”. Het artikel werpt miss­chien een heel ander licht op de huidi­ge finan­ciële prob­le­men.

Nieuwe beurskrach, een kwest­ie van tijd?

Ieder pro­duc­tiefase of iedere maatschap­pij of ander menselijk ver­schi­jnsel door­loopt een zoge­naamde trans­for­matiepro­ces. Tran­si­ties zijn maatschap­pelijke trans­for­matieprocessen die ten­min­ste één gen­er­atie beslaan (= 25 jaar). In dit artikel wil ik aan de hand van zo’n tran­si­tie aangeven waar we met onze huidi­ge maatschap­pij staan en wat voor gevol­gen dat kan hebben voor de beurskoersen.

Kijk­end naar de ken­merken van de fasen waarin maatschap­pelijke trans­for­matieprocessen zich voltrekt, zou het heel goed kun­nen dat we nu aan het eind van de zoge­naamde derde indus­triële rev­o­lu­tie zit­ten. Tran­si­ties zijn door­gaans maatschap­pelijke trans­for­matieprocessen die ten­min­ste één gen­er­atie beslaan (= 25 jaar). Tran­si­ties hebben de vol­gende eigenschappen:
 — het betre­ft een struc­turele veran­der­ing van de maatschap­pij of een complex
deel­sys­teem daarvan
 — er is sprake van op elka­ar inwerk­ende en elka­ar ver­sterk­ende tech­nol­o­gis­che, economis­che, ecol­o­gis­che, soci­aal-cul­turele en insti­tu­tionele ontwik­kelin­gen op ver­schil­lende schaalniveaus
 — een tran­si­tie is de resul­tante van langzame veran­derin­gen (ontwik­kelin­gen in voor­raden) en snelle dynamiek (stromen)

Vijf tran­si­tiefasen

In het alge­meen beschri­jven tran­si­ties de S‑curve en zijn vier tran­si­tiefasen te onder­schei­den (zie ook figu­ur 1):
1. een vooron­twik­kel­ings­fase van dynamisch even­wicht waarin de sta­tus quo niet zicht­baar verandert;
2. een ​‘take-off’ fase waarin het veran­der­ing­spro­ces op gang komt door­dat de toe­s­tand van het sys­teem begint te verschuiven;
3. een ver­snellings­fase waarin zicht­baar struc­turele veran­derin­gen plaatsvin­den door een cumu­latie van op elka­ar inspe­lende soci­aal-cul­turele, economis­che, ecol­o­gis­che en insti­tu­tionele veran­derin­gen; in de ver­snellings­fase is sprake van col­lec­tieve leer­processen, dif­fusie en processen van inbedding;
4. een sta­bil­isatiefase waarin de snel­heid van maatschap­pelijke veran­der­ing afneemt en al lerend een nieuw dynamisch even­wicht wordt bereikt.

Ook een pro­ductleven­scy­clus beschri­jft een S‑curve. Er is dan nog een 5^e fase: de afta­kel­ings­fase, waarin kosten sti­j­gen door over­ca­paciteit en waarin een pro­du­cent zich uitein­delijk terugtrekt uit de markt.

De S‑curve van een transitie

Figu­ur 1: Er zijn over het alge­meen vier fasen in een tran­si­tie die zich het best laat visu­alis­eren mid­dels een S‑curve.

Voor­beelden van his­torische tran­si­ties zijn de demografis­che tran­si­tie en de over­gang van kolen naar aardgas die een tran­si­tie in de energiehuishoud­ing impliceerde. Een tran­si­tiepro­ces ligt niet bij voor­baat vast, omdat er gedurende een veran­der­ing­spro­ces alti­jd sprake is van aan­passen aan, leren van en inspe­len op nieuwe sit­u­aties. Een tran­si­tie is dus geen wetmatigheid.

Drie ingri­jpende transities

Als we de geschiede­nis induiken hebben in de laat­ste twee eeuwen drie ingri­jpende tran­si­ties plaatsgevonden:

1. De eerste indus­triële revolutie
De eerste indus­triële rev­o­lu­tie duurde van cir­ca 1780 tot cir­ca 1850. Ken­merk­end was de over­gang van klein­schalig handw­erk naar gemech­a­niseerde pro­duc­tie in fab­rieken. Grote aan­jager in dit over­gang­spro­ces was de stoom­ma­chine, die door toepassin­gen in de spoor­we­gen (stoomtrein) en de scheep­vaart (stoom­schip) tevens zorgde voor een rev­o­lu­tie in het trans​portwezen​.De Eerste Indus­triële Rev­o­lu­tie con­cen­treerde zich in de katoenin­dus­trie. Omdat stoom­ma­chines op steenkool liepen en van ijz­er wer­den gemaakt, kwa­men ook de steenkoolmi­jn­bouw, de ijz­erindus­trie en de machinebouw tot grote bloei. 
Deze rev­o­lu­tie eindigt in 1845 toen Friedrich Engels, zoon van een Duitse tex­tiel­baron, de omstandighe­den waarin de arbei­ders van Enge­land leef­den en werk­ten beschreef in ​“De toe­s­tand van de arbei­der­sklasse in Enge­land”. Het resul­taat van deze rev­o­lu­tie: een gigan­tis­che kloof tussen rijk en arm.

2. De tweede indus­triële revolutie
De tweede indus­triële rev­o­lu­tie duurde van cir­ca 1870 en eindigde omstreeks 1930. Ken­merk­end was de verder­gaande mech­a­nisatie door de invo­er­ing van de lopende band, de ver­vang­ing van ijz­er door staal en de ontwik­kel­ing van de chemis­che indus­trie. Daar­naast wer­den steenkool en water ver­van­gen door olie en elek­triciteit en kwam de ben­zinemo­tor tot ontwik­kel­ing. Werd de Eerste Indus­triële Rev­o­lu­tie op gang gebracht door (soms toe­val­lige) uitvin­din­gen van ama­teurs, tij­dens de Tweede Indus­triële Rev­o­lu­tie investeer­den onderne­min­gen veel geld in pro­fes­sioneel onder­zoek (‘research’) naar nieuwe pro­ducten en pro­duc­tiemeth­o­d­en. Om over vol­doende kap­i­taal te beschikken fuseer­den kleine bedri­jven tot grootschalige onderne­min­gen, die wer­den geleid door pro­fes­sionele man­agers. Ook wer­den aan­de­len uit­gegeven. Deze ontwik­kelin­gen lei­d­den tot de over­gang van het tra­di­tionele fam­i­liebedri­jf naar de Naam­loze Ven­nootschap­pen en multinationals. 
De rev­o­lu­tie eindigde, na de roar­ing twen­ties in Ameri­ka, met de beurskrach in New York in 1929. De gevol­gen waren desas­treus met als dieptepunt de tweede wereldoorlog.

3. De derde indus­triële revolutie
De derde indus­triële rev­o­lu­tie duurde van cir­ca 1940 en loopt nu op zijn einde. Een lei­dende rol in de ontwik­kel­ing van com­put­ers hebben de Verenigde Stat­en en Japan gespeeld. In de VS werd gedurende de Tweede Werel­door­log koort­sachtig gew­erkt aan mil­i­taire toepassin­gen van com­put­ertech­nolo­gie. Na de oor­log brei­d­de het Amerikaanse ruimte­vaart­pro­gram­ma het aan­tal toepassin­gen uit. Japan spe­cialiseerde zich in de ontwik­kel­ing van de indus­triële toepass­ing van de com­put­er: de robot. Intussen speelt de com­put­er- en de com­mu­ni­cati­etech­nolo­gie een onver­vang­bare rol in alle delen van de wereld.
De ver­snellings­fase van de 3^e indus­triële rev­o­lu­tie is omstreeks 1980 begonnen door de komst van de micro­proces­sor. De derde indus­triële rev­o­lu­tie bevin­dt zich duidelijk in de verzadig­ings- en afta­kel­ings­fase. Deze fase ken­merkt zich door­dat de markt verzadigd is en de con­cur­ren­tie toe­neemt. Alleen de sterk­ste bedri­jven kun­nen de con­cur­ren­tie aan of neemt de con­cur­ren­tie over (denk aan de over­names die Ora­cle en Microsoft de laat­ste jaren hebben gedaan). Onder de motorkap is er in ICT-land relatief weinig tech­nisch nieuws meer onder de zon alhoewel de mar­ket­ing­ma­chines vanu­it Ameri­ka ons anders willen lat­en geloven.

We kun­nen in ieder geval con­stateren dat een indus­triële rev­o­lu­tie ook nu weer een ver­zorg­ingsstaat in 25 jaar tijd volledig ont­man­teld heeft; de excessen in onze maatschap­pij zijn over­al zicht­baar (excessieve belonin­gen van top­man­nen, boekhoud­fraudes, fraudes met beleg­gin­gen). Een reac­tie op de beursen zal echter ook nu weer vol­gen. Het is een kwest­ie van tijd, maar wel een wetmatigheid.

Koersver­loop Dow Jones in staafdiagram:

Figu­ur 2: Het Koersver­loop van de Dow Jones over de laat­ste twee indus­triële rev­o­lu­ties. De laat­ste jaren is de koerssti­jging in een enorme ver­snelling terechtgekomen.

Trig­gers

Welke gebeurtenis­sen zouden een eind kun­nen mak­en aan de laat­ste indus­triële rev­o­lu­tie en een nieuwe beurskrach veroorzaken? 

1. Teko­rt aan grondstoffen
De teko­rten aan grond­stof­fen of water­schaarste, waar­door de kans op oor­logen tussen bevolk­ings­groepen toe­neemt? De kli­maatveran­derin­gen die op moed­er aarde plaats vin­den en die de men­sheid dwin­gen zich anders te gaan gedra­gen? Iedereen is er van over­tu­igd dat we op de huidi­ge voet niet verder kun­nen lev­en. Dit senario zal uitein­delijk lei­den tot een gelei­delijke afname van economis­che activiteit­en waar­door de index­es langza­am zullen dalen. Deze tran­si­tie zal zich over een lan­gere peri­ode uitstrekken. 

2. Natu­ur­ram­p­en
Andere fenome­nen die een beurskrach kun­nen veroorza­k­en zijn natu­ur­ram­p­en. Dit senario staat los van de huidi­ge indus­triële rev­o­lu­tie. De geschiede­nis heeft echter geleerd dat door aard­bevin­gen, tsunamies hele cul­turen (denk aan Atlantis) plot­sel­ing van de aard­bo­dem verd­wi­j­nen. Als dit met economis­che groot­macht­en als Japan of Ameri­ka gebeurt zal duidelijk zijn wat er met de beursin­dex­es zal gebeuren. 

3. Eigen­handig han­de­len van de mens
Of zal het, zoals zo vaak in de geschiede­nis, het gedrag van de mens zelf zijn dat een einde maakt aan de derde indus­triële rev­o­lu­tie. Want wat zal er gebeuren als er plot­sel­ing een raad van wijze man­nen en vrouwen in onze samen­lev­ing opstaat (denk aan het Pim For­tu­in-effect), die onze ken­nisec­onomie wil gaan her­vor­men naar wijshei­d­samen­lev­ing en de hele bevolk­ing over­tu­igt dat zo’n her­vorm­ing veel beter is voor een duurzame samenleving?
De poli­tieke lei­ders van ons land hebben de laat­ste jaren het pri­va­tis­er­ing­spro­ces verder doorgevo­erd. Vol­gens de poli­tiek lei­dt meer con­cur­ren­tie in het bedri­jf­sleven tot kos­ten­dal­ing voor de Ned­er­landse burg­er. De burg­er con­sta­teert echter dat de las­ten van de ele­men­taire basisvoorzienin­gen de laat­ste jaren exor­bi­tant zijn geste­gen en heeft weinig vertrouwen in de poli­tiek. Het poli­tieke beleid staat dan ook haaks op het beleid dat onze cap­tains of indus­try pro­feteren, namelijk schaalver­grot­ing om kosten te besparen. We kun­nen con­stateren dat het hele pri­va­tis­er­ing­spro­ces van de ele­men­taire basisvoorzienin­gen van onze samen­lev­ing een grote flop is.
Stel nu dat die wijze raad een werve­lende cam­pagne onder de bevolk­ing start met als mot­to: ​‘Van ken­nisec­onomie naar wijsheidsamenleving’.
De wijze raad roept de burg­er op (nadat één offerte is aangevraagd voor 17 miljoen inwon­ers) op om op 1 jan­u­ari 2008 over te stap­pen naar dezelfde zorgverzek­er­aar en dezelfde energielever­anci­er. Het gevolg van zo’n schaalver­grot­ing­so­proep zal zijn: min­der huisvest­ingskosten, min­der (exor­bi­tante) per­son­eel­skosten, min­der ict-kosten, min­der mar­ket­ingkosten en min­der accoun­tan­cykosten. De zorg- en energiekosten voor de Ned­er­landse burg­er zullen drastisch verminderen.
De wijze raad roept ver­vol­gens drie jaar lat­er de burg­er op over te stap­pen naar dezelfde kruide­nier, dezelfde bank en dezelfde brandstofleverancier.
Het gevolg van deze schaalver­grot­ing­so­proep zal weer zijn: min­der huisvest­ingskosten, min­der (exor­bi­tante) per­son­eel­skosten, min­der ict-kosten, min­der mar­ket­ingkosten en min­der accoun­tan­cykosten. Ook door deze oproep zullen de bank- , brand­stof- en kosten voor pri­mair lev­en­son­der­houd voor de Ned­er­landse burg­er drastisch verminderen.
De gevol­gen van zo’n schaalver­grot­ings­ac­tie zullen voor de samen­lev­ing zeer ingri­jpend zijn. Er is veel min­der werk voor dezelfde hoeveel­heid burgers.

Vol­gens de wijze raad zullen er enorme voorde­len kleven aan deze schaalvergrotingsactie:
 — Na her­schol­ing en herverdel­ing van werk zijn er weer mensen beschik­baar voor onder­wi­js, gezond­hei­d­szorg, vei­ligheid en welz­i­jn, zodat we onze ver­zorg­ingsstaat die in 25 jaar ont­man­teld is, weer langza­am op peil kun­nen brengen
 — De inwon­ers van Ned­er­land kri­j­gen veel meer vri­je tijd
 — De samen­lev­ing zal min­der stressvol zijn, waar­door de kosten voor de geestelijke gezond­hei­d­szorg (en waarschi­jn­lijk het zin­loze geweld) zullen afnemen
 — Er zijn veel min­der mensen dagelijks op weg naar hun werk, waar­door het fileprob­leem automa­tisch wordt opgelost en er geen extra wegen nodig zijn
 — De inwon­ers van Ned­er­land kri­j­gen veel meer tijd om hun kinderen de nor­men en waar­den bij te bren­gen die iedereen zo belan­grijk vind
 — De inwon­ers van Ned­er­land kri­j­gen veel meer tijd om het inte­gratiepro­ces suc­cesvol lat­en te verlopen
 — Natu­ur en milieu wor­den ont­last, waar­door onze samen­lev­ing duurza­mer wordt

​“Elk voordeel heb zijn nadeel” is een wijsheid van een bek­ende Nederlander. 
Zo’n schaalver­grot­ings­ac­tie zal een enorme implosie aan economis­che activiteit­en in een samen­lev­ing teweeg bren­gen. De gevol­gen voor de beursin­dex­es mogen duidelijk zijn.

Tot besluit

Vol­gens de Maya-kalen­der beschreven in het boek ​“De trans­for­matie van het bewustz­i­jn” van Carl Johan Calle­man lev­en we in een zeer bij­zon­dere tijd.
De Maya-kalen­der is een metafy­sis­che kaart van de evo­lu­tie van bewustz­i­jn en reg­istreert hoe de spir­ituele tijd ver­loopt. De kalen­der geeft negen kos­mis­che cycli weer, die negen sta­dia van bewustz­i­jn voorstellen. In 2011 zullen deze negen cycli die de aarde heeft door­lopen gelijk­ti­jdig aflopen. Dit boek onthult dat de Maya-kalen­der een spir­itueel en pro­fetisch instru­ment is dat een grot­er begrip biedt van de bewustz­i­jn­sevo­lu­tie door de menselijke geschiede­nis heen. Het voor­spelt een fase van ingri­jpende veran­derin­gen voor de wereld en de men­sheid. Na het fail­li­et van het com­mu­nisme in 1989 voor­spelt deze kalen­der ook bin­nenko­rt het fail­li­et van het kap­i­tal­isme. De eerste haarscheurt­jes van dit sys­teem begin­nen zich nu te vertonen.

Bron­ver­meld­ing:

Tran­si­ties & tran­si­tie­m­an­age­ment, casus van een emissiearme energievoorzien­ing, Prof. dr. ir. Jan Rot­mans, Dr. René Kemp, Dr. ir. Mar­jolein van Asselt, Ir. Frank Geels, Dr. ir. Geert Ver­bong, Ir. Kirsten Molendijk (allen ver­bon­den aan diverse uni­ver­siteit­en in Ned­er­land) , Geschiede­nis Werk­plaatssite van Wolters-Noordhoff.

Wim Grom­men voor US Markets
Dit artikel werd gemaakt in novem­ber 2007 en werd gepublceerd in Tech­nis­che en Kwan­ti­tatieve Analyse