NADEREND NOODWEER
Waanden de wintersporters zich dit jaar in een euforische sprookjeswereld, dat deden de beleggers op Wall Street ook na een enkel woord van bailout Ben. Bij het terzijde schuiven van alle mitsen en maren zou het in de tweede helft van dit jaar weer beter kunnen gaan met een verder herstel in 2010! Banknationalisaties zouden volgens BB niet nodig zijn. Obama’s uitspraken vielen in dezelfde euforie. Da’s allemaal mooi maar waar haal je het herstel van de financiële markten vandaan, laat staan groei? Vooralsnog dienen we alle cijfers flink neerwaarts bij te stellen. Een positieve beursstemming (bearv market rally) is karakteristiek en een vast onderdeel van de neergaande lijn. Sprookjes duren meestal maar kort.
Politici en centrale bankiers zijn niet ingehuurd voor het uitbrengen van slecht nieuws maar voor de cosmetische make-up van hoop. Buitenstaanders zoals voormalig Fed president Paul Volcker (thans consultant van Obama) en George Soros (Quantum Fund en raider van het Britse pond) geven dikwijls een realistischer beeld. Tijdens een diner op de Columbia Universiteit spraken zij respectievelijk van de snelste economische neergang aller tijden en het falende en desintegrerende internationale financiële systeem. Kortom, alle hens aan dek!
Directe dreigingen
- verder instortende beurzen richting een mogelijke halvering van de huidige niveau’s alsmede het risico van tussentijdse sluitingen
- verder instortende banken: nationalisaties
- kettingreactie van bedrijfsfaillissementen van groot en klein; er moet de komende drie jaar voor meer dan 200 miljard dollar worden geherfinancierd
- gezien de status van hun portefeuilles overname van verzekeringsmaatschappijen
- de val van langer (dan 3 maanden) lopende (staats)obligaties
- staten en steden die niet langer aan hun financiële verplichtingen kunnen voldoen
- bevriezing van de kredietmarkten bij een temperatuur die steeds verder onder nul daalt
- verdere daling vastgoedprijzen en sterk oplopende hypotheekschulden
- verarming met een totaal opdrogend vertrouwen als voorlopig eindpunt.
Met de val van Lehman Brothers in september vorig jaar zijn eigenlijk alle financiële markten en instituten in een onstuitbare vrije val geraakt. In weerwil van de centrale banken, de Bank of International Settlements (B.I.S.) in Basel, het IMF, de Wereldbank, de toezichthouders zoals de Amerikaanse Securities and Exchange Commission en de credit rating bureaus (Standard & Poor, Moody’s) zijn we anno 2009 in de zwaarste systeemcrisis aller tijden beland. Dat is de keiharde realiteit maar wie zegt dat zo luid? Het woord recessie valt herhaaldelijk maar dan hebben we het slechts over een korte conjuncturele terugslag.
Oorzaken bekend
Sinds het einde van de koppeling tussen de dollar en het goud konden de VS in de gehele wereld ongelimiteerd op de pof leven en bovendien hun knap verpakte trash schulden dumpen. Het is welhaast ondenkbaar en onvoorstelbaar dat alle betrokken partijen wereldwijd – vooral de kopers – hun handen aan deze fnuikende financiële kuiperijen hebben gebrand. Begrijpelijk of niet, de rating deed de navraag verstommen, ofschoon het toch om geld van anderen ging.
Met zijn uitspraak ‘papiergeld zoekt altijd z’n intrinsieke waarde = nul’ wist de vermaarde Franse schrijver en dichter Voltaire in de 18e eeuw al dat papier op goed moment tot non-valeur leidt. Het kapitalisme heeft in het verleden nooit anders dan papieren crises laten zien. Dat was bijna een eeuw geleden al bij Stalin doorgedrongen. Hij meende dat het ‘papieren’ kapitalisme vanzelf zou afsterven. De econoom Kondratieff bleek evenwel tegendraads!
VS
Ondanks alle financiële injecties is er waar ook ter wereld nog op geen enkel terrein ook maar enige vooruitgang geboekt. Intussen is er al ruim 30.000 miljard dollar door het putje gestroomd. De Amerikaanse economie gaf in het laatste kwartaal van vorig jaar een krimp van 6,2% te zien en voor dit kwartaal ligt er al een cijfer van min 8,4% ‘in de maak’. Evenmin kon het prijsverval in de huizenmarkt worden gestopt of zijn de banken weer naar behoren gaan functioneren. Erger is dat de vijf grootste banken hun blootstelling aan de vermaledijde credit default swaps (cds) moesten ophogen van 266% in het begin van 2008 tot 320% in november j.l. Ook dit proces is nog lang niet ten einde!
Obama doet het dik over!
- In de 30-er jaren meende FDR het tij via de geldpers met honderden miljarden dollars te kunnen keren maar hij moest wachten totdat de Tweede Wereldoorlog uitbrak voordat het een ietsje beter werd, juist dank zij de opleving van de wapenindustrie(!).
- In de 90-er jaren meenden de Japanse leiders zelfs met een paar duizend miljard dollar een ommekeer te kunnen bewerkstelligen maar zien nog geen enkele verbetering, sterker met een krimp van ruim 13% op jaarbasis breekt Japan alle records!
- Thans bij aanvang van de 21e eeuw probeert Obama in Bush’ sporen dit spelletje nogmaals uit.
Heilloze weg
Het wordt toch echt de hoogste tijd dat men in Washington en in de rest van de wereld inziet dat we het niet over een ‘ordinaire’ incidentele recessie hebben maar over een fundamentele structurele depressie, die de basis van ons huidige internationale financiële systeem wegvreet.
Het wordt de hoogste tijd dat er niet langer aan schulddemping maar aan schuldsanering wordt gedaan. Het wordt de hoogste tijd dat een begin wordt gemaakt het vertrouwen in de financiële wereld te herstellen. Dat gaat echt niet door goed geld naar kwaad geld te blijven smijten. Het moet juist afgelopen zijn met de ongebreidelde geldgroei die waar dan ook ter wereld op geen enkele reserve stoelt en niets bijdraagt tot een oplossing! We zouden eveneens moeten leren van de krediet bubbles uit het verleden en om die reden streven naar oplossingen die bij voorkeur de lange golfbeweging van Kondratieff merendeels zouden weten te neutraliseren. Dat impliceert voor altijd een einde aan de ongeremde economische groei die we sinds de jaren ’80 kenden.
ALS GEVOLG VAN WANBETALING EN FAILLISSEMENTEN ZULLEN SCHULDEN AFGESCHREVEN DIENEN TE WORDEN; ER IS GEEN ANDERE UITWEG! OOK STATEN ZULLEN ZICH HIERAAN MOETEN ONDERWERPEN DOOR HUN VALUTA TE DEVALUEREN TEN OPZICHTE VAN HET GOUD. DIT PROCES IS ONGEWILD REEDS IN GANG GEZET. VANDAAR DE OPLOPENDE GOUDPRIJS ONDANKS MANIPULATIES!
Europa
Nog veel te weinig durft men in Europa serieus te kijken naar de uitstaande schulden in onze ‘achtertuin’ — Oost-Europa. Naast het importeren van de Amerikaanse hypotheekellende hebben Europese banken aan landen achter het voormalige IJzeren Gordijn een totaal bedrag van ruim 1.700 miljard dollar of een slordige 1.300 miljard euro aan lenigen uitstaan. Deze leningen slaan voor het merendeel terug op hypotheken die zijn afgesloten in Zwitserse franken dan wel in euro’s. De valuta’s van deze landen zijn soms al gehalveerd. Deze hypotheken worden dus twee keer zo duur, terwijl de werkloosheid peilsnel stijgt. De euro staat nu onder zware druk. Dit blijkt uit een confidentiële memo van de Europese Commissie, met de letterlijke tekst: ‘these toxic debts may well pose a systemic danger to the broader EU banking system’. Kortom, ook hier alle hens aan dek voor een verloren zaak!
Hoewel er geen land werd genoemd, blijken er meerdere landen betrokken te zijn w.o. ons land met alweer ING. Vooral Oostenrijk verkeert in de gevarenzone met een leningequivalent van 70% van het BBP of 230 miljard euro. Als hiervan meer dan 10% moet worden afgeschreven, leidt dit tot de instorting van de Oostenrijkse financiële sector. Duitsland heeft al op voorhand geweigerd een vinger uit te steken. Duitsland hikt zelf al tegen het einde van haar mogelijkheden met een sterk teruglopende groei en de gevolgen van een dreigend failliet van de Hypo Bank met een uitstaande schuld van meer dan 400 miljard euro. Sauve qui peut! Binnen de Europese Unie is niet voorzien in enige hulp aan insolvente staten. De kosten hiervan zouden veel hoger uitkomen dan die van het institutionaliseren van de euro destijds. Dat zou vooral in een land als Duitsland bijzonder veel kwaad bloed zetten, waar de euro met tegenzin en zonder referendum werd geïntroduceerd.
Daarboven deelt de EU voor 74% in de totale leningenportefeuille ad 4.900 miljard dollar uitstaande in de emerging markets. Europese banken blijken vijf maal zo diep in deze financiële modder te staan dan hun zusterbanken in de VS en Japan.
Onder de huidige omstandigheden impliceert dit het feitelijke déficit van het Europese monetaire systeem! Er is geen Europese Federal Reserve die daarin iets kan uitrichten. Sommige landen wensen zich binnen hun eigen grenzen terug te trekken, zoals België dat de voorkeur geeft de boel maar de boel te laten. Als niet wordt getracht een reddingsboei naar de Oosteuropese landen uit te steken, zal dit de aanzet zijn tot een ongekende ramp met een directe overspill naar de rest van de wereld. Als ieder land z’n eigen spoor trekt, is er van het euro-ideaal weinig meer over en wordt Maastricht gewoon weer de hoofdstad van Limburg.
Mogelijkerwijs luidt deze ontwikkeling al de mondiale BIG BANG in.
Aziè
Naar alle waarschijnlijkheid zullen we ons oog moeten richten op het continent dat nu nog zo sterk afhankelijk is van export naar het westen. Japan heeft haar BBP al twee maal beleend en heeft zichzelf hiermee goeddeels gediskwalificeerd. De meeste Aziatische landen kennen dit probleem niet en zwemmen ook in dollars voor wat die waard zijn. Je mag hopen dat een land als China met haar financiële en al dan niet geacquireerde grondstoffenreserves weet te overleven en op termijn de rest van de wereld op sleeptouw weet te nemen, zoals de VS dat na WO II deed. De Chinese banken vertonen een gezonde balans en een snel stijgende leencapaciteit en dat is goed nieuws!
Intussen eist China voor een bedrag van 682 miljard dollar aan Amerikaanse garanties, die niet verder mogen ‘eroderen’ als gevolg van reckless spending of in goed Nederlands: wanbeleid! Er worden door het Chinese ministerie van Financiën grote vraagtekens geplaatst achter de middellange en langere termijn risico´s.
China´s grootste vraagteken staat achter Obama´s stimuleringsprogramma. Indien de Fed ongebreideld dollars blijft bijdrukken om de tekorten op te vangen, zal dit een verdere daling van de dollar niet kunnen tegenhouden. Er wordt in China steeds meer gehamerd op een meer gediversificeerd reservebeleid. Buiten grondstoffen w.o. het edelmetaal zijn er echter maar weinig alternatieven beschikbaar.
Positief voor Azië is ook dat de denkcultuur niet zo zeer gericht is op ad hoc oplossingen maar veeleer focust op continuïteit op de langere termijn. Bovendien vormt het groepsdenken de basiscultuur, ongeacht de aard van het collectief. Iedereen wenst daarin een schakel te zijn. Er is daar veel minder sprake van individualisering en meer van een collectieve aanpak. Dat zie je al terug binnen de familiekring, logisch bij het ontbreken van een sociaal vangnet.
Noodlottig perspectief
Elk land begint thans z’n knopen te tellen met de vraag ‘hoe deze pijnlijke periode zo min mogelijk geschonden door te komen’. Krijgen we een stijgende deflatie (prijzen dalen) of een stijgende inflatie (prijzen stijgen). Eén ding staat vast: in beide scenario’s loopt onze koopkracht terug, ook al lijkt dat in het huidige deflatiebestek juist mee te vallen. Deflatie betekent een verdere verzwaring van de schuldenberg, die al niet meer te torsen valt. Inflatie zet de omgekeerde beweging in gang en zou als een ‘alternatief’ voor schuldsanering kunnen worden gezien. Dit laatste scenario lijkt op goed moment voor politici nog het meest ‘aantrekkelijk’, omdat de verarming dan niet als een steen uit de lucht komt vallen. Immers, we willen onze verworvenheden en welvaart toch niet zo maar opgeven? De sociale gevolgen zullen dan onbeheersbaar worden.
Enige uitweg
Van oudsher is er altijd al sprake geweest van een hang naar het edelmetaal, vooral in tijden van onzekerheid. Nu er sprake is van een systeemcrisis is de vraag nog nooit zo groot geweest. Dus zou je mogen verwachten dat een en ander zich vertaalt in een aanzienlijk hogere goudprijs. Die illusie wordt de Amerikaanse (nog dominante) markt ontnomen als gevolg van de van bovenaf opgelegde manipulatie op de COMEX (futuresmarkt) in New York. In nagenoeg alle andere valuta’s – ook de euro – blijkt het goud intussen nieuwe hoogtepunten te zetten.
Een andere gedachte is om à la Roosevelt het goud van staatswege opnieuw te confiskeren. Hiermee zou het failliet van het centrale bankenbeleid en het systeem van de vrije markteconomie volledig worden onderstreept. Bovendien zouden dan alle goudmijnen genationaliseerd moeten worden. Gezien de gesignaleerde onbetrouwbaarheid van het functioneren van de centrale banken zou aan deze ‘gelegaliseerde diefstal ‘natuurlijk op geen enkele wijze gevolg moeten worden gegeven.
Door alle eeuwen heeft het edelmetaal koopkrachtbehoud geboden en daarmee tevens bestedingscapaciteit. Door toeëigening door de staat verzwak je de economie nog meer! Bovendien wordt hiermee de ontwikkeling gecreëerd dat elk grondstoffenland de eigen bodemschatten gaat beschermen. Immers, die kunnen niet worden aangemaakt noch nagemaakt!
Robert Broncel
US Markets