MONETAIRE CRISIS: IS ER EEN UITWEG?

Geld cir­culeert in een cir­cuit. Het wordt uit­gegeven door de cen­trale bank tegen een col­lat­er­aal in de vorm van schuld­pa­pi­er, legt een weg af door de samen­lev­ing, en eindigt in de vorm van afbe­tal­ing terug bij de cen­trale bank. Op het moment van afbe­tal­ing is het geld verdwenen.

De cen­trale bank geeft dus een bepaald bedrag uit (de hoofd­som) en doet dat op voor­waarde dat op dat bedrag een (al dan niet sym­bol­is­che) rente wordt betaald. Het is belan­grijk om te begri­jpen dat alleen de hoofd­som, en niet het bedrag dat cor­re­spon­deert met de rente daarop, in rou­latie is gebracht. Het afbe­tal­en van rente kan dan ook alleen door het aan­gaan van een nieuwe schuld bij de cen­trale bank, en de rente op die nieuwe schuld kan alleen wor­den afbe­taald door het aan­gaan van een nieuwe schuld, enz.

Het is daarom in het huidi­ge mon­e­taire sys­teem niet mogelijk dat iedereen schulden­vrij is. Het posi­tieve con­to (cred­it) dat u op de bank heeft staan is een negatief con­to (debet) voor één of meer anderen. Als dus bijvoor­beeld de over­heid geen schulden heeft, dan moet het bedri­jf­sleven en/​of de burg­er schulden hebben (en vice versa).

Hyper­de­flatie?

Het is even­min mogelijk om te stop­pen met lenen. Want als er niet meer wordt geleend, vloeit het bestaande geld­vol­ume via de afbe­tal­ing van bestaande lenin­gen terug naar de cen­trale bank, ter­wi­jl er geen vers geld terug de samen­lev­ing invloeit. In het sce­nario dat de over­heid, bedri­jf­sleven en burg­ers besluiten niet meer te lenen droogt dus het geld­vol­ume in ijl tem­po op, en kri­j­gen we het (tot noch toe ongek­ende) sce­nario van hyper­de­flatie. In zo’n geval zal wor­den gezocht naar alter­natieve betal­ingsmeth­o­d­en, en liggen de her­in­vo­er van mon­e­tair goud en zil­ver voor de hand. Maar wan­neer metaal weer de rol gaat spe­len van geld, dan wordt de cen­trale bank buiten spel gezet. Ben ​“Heli­copter” Bernanke heeft al jaren gele­den verkondigd dat hij zich met hand en tand tegen een defla­toir sce­nario zal verzetten. Dat kan hij doen door het rente­tarief naar bene­den bij te stellen, zodat het gemakke­lijk is om nieuw geld te lenen (en het dus niet nodig lijkt om naar alter­natieve mon­e­taire stelsels te zoeken).

We zullen voor­lop­ig dus een sys­teem voortzetten waarin voort­durend nieuwe schulden wor­den aange­gaan. Maar omdat in dat sys­teem rente op rente wordt gevraagd, zal de som van niet bestaand geld dat door de cen­trale bank in afbe­tal­ing wordt geëist bovenop de hoofd­som, oplopen tot astronomis­che groottes. Zo’n grote som dat zelfs een nationale staat niet meer in staat is aan zijn betal­ingsver­plichtin­gen te vol­doen. En dat ongeacht de pro­duc­tiviteit van de burg­ers. Sterk­er nog, hoe pro­duc­tiev­er burg­ers zijn, hoe meer geld­mid­de­len in omloop moeten wor­den gebracht, hoe grot­er de schulden die moeten wor­den aange­gaan, en hoe grot­er het aan­deel van de pro­duc­tie dat moet wor­den ingezet voor de renteschuldsanering.

Quan­ti­ta­tive easing

Quan­ti­ta­tive Eas­ing (QE) is een soort amnestie die de cen­trale bank kan geven ten aanzien van de rentev­er­plichtin­gen van de schulde­naar. Het is met andere woor­den een manier om de schulde­naar een deel van de rente­som kwi­jt te schelden. Aangezien die rente nooit in de samen­lev­ing heeft gecir­culeerd werkt QE als zodanig niet infla­toir, er komt immers geen nieuw geld in rou­latie. Het is dus een mis­ver­stand om QE op te vat­ten als het aanzetten van de geldpersen:

Alleen wan­neer de inname van staat­soblig­aties door QE het totale bedrag aan geheven rente overtre­ft (en dus in feite een negatieve rente wordt) raakt ze aan de hoofd­som en kan ze infla­toir gaan werken. Maar om op dat punt te ger­ak­en moet een decen­ni­alange weg wor­den gegaan (het huidi­ge mon­e­taire sys­teem is veer­tig jaar oud).

Onzicht­bare hand

Daar waar QE een activiteit van de cen­trale bank is aan het einde van het cir­cuit, is de uit­gifte van nieuwe staat­soblig­aties een activiteit aan het begin van het cir­cuit. Deze activiteit heeft wél invloed op het geld­vol­ume dat in omloop komt. Met elke golf geld die in het cir­cuit wordt gepompt kan in the­o­rie een nieuwe pro­duc­tiecy­clus wor­den gefi­nancierd. Of het verse geld inder­daad tot nieuwe pro­duc­tiviteit zal lei­den hangt af van een aan­tal fac­toren, waaronder

1. Het aan­tal bestaande pro­duc­tiemid­de­len (incl. fab­rieken, arbei­ders, grond­stof­fen , enz.)

2. De bestaande vraag naar producten

3. De con­cur­ren­tieposi­tie ten opzichte van andere producenten

4. De bestaande (over)stock van producten

De derde fac­tor is voor West­erse economieën een zwak punt, omdat arbei­ders hier een veelvoud eisen van de lonen in andere economieën. Bijgevolg ver­huist Adam Smith’s ​“onzicht­bare hand” steeds meer pro­duc­tiemid­de­len buiten het Westen.

Het is belan­grijk om te besef­fen dat geld zélf geen pro­duc­tiemid­de­len schept. Als er in ver­houd­ing tot de reële pro­duc­tie teveel geld wordt gecreëerd, dan zal dit alleen maar infla­toir werken: er is dan meer geld dat moet bieden op het­zelfde, of zelfs een krimpend aan­tal pro­ducten. Afhanke­lijk van de grootte van het sur­plus aan geld werkt dit infla­toir of hyper­in­fla­toir. In de lim­i­et, als er dus geen enkele pro­duc­tie meer is, dan zal geen enkele som geld meer wor­den aan­vaard in ruil tegen producten.

De renteschulden­berg

Als de cen­trale bank, of indi­rect de over­heid, geen pro­duc­tiemid­de­len kan schep­pen – wie doet dat dan wel? U en ik, natu­urlijk. Wij kri­j­gen het één of andere goede of gekke idee voor een nut­tig of leuk prod­uct, werken dat idee uit op papi­er, en gaan ermee naar een bank, of naar beleg­gers. En daar hopen we de nodi­ge finan­ciële onder­s­te­un­ing te kri­j­gen om ons idee te realis­eren. De bank en de beleg­gers die een risi­co nemen willen daar­voor natu­urlijk wor­den ver­goed. Maar daar waar de laat­ste tevre­den zijn met een aan­deel in onze onderne­m­ing plus een peri­odiek div­i­dend in func­tie van het suc­ces, wil de eerste de hoofd­som terug met een rente. En daar begint de ellende. Want in tegen­stelling tot onze onderne­m­ing, bestaat de som rente niet. Zelfs wan­neer wij er toe­val­lig wél in sla­gen om hoofd­som en rente door winst af te betal­en, dan nog moeten anderen het bedrag lenen, waar­door een nieuwe som onbestaand geld moet wor­den afbe­taald, ad infini­tum. Eén van de bijkomende effecten is dat de over­heid door zijn eigen schuld­posi­tie steeds meer belast­ing moet hef­fen, waar­door een opwaartse druk op de lonen ontstaat, en de con­cur­ren­tieposi­tie verzwakt en uitein­delijk teloorgaat.

Het prob­leem van de groeiende renteschulden­berg kan alleen wor­den voorkomen in een mon­e­tair stelsel waar de som van uit­staande schulden gelijk is aan, of klein­er is dan, de som van uit­gegeven geld. Dat betekent op de eerste plaats dat 0% de beste rente­s­tand is voor de cen­trale bank. Op de tweede plaats moet er een streep door de gecu­muleerde rente. Omdat bijgevolg stat­en min­der geld moeten lenen (de rente ver­valt immers), komt er min­der geld in omloop, en ontstaat deflatie. De eige­naars van oblig­aties zien dus weliswaar hun rente verd­wi­j­nen, maar de koop­kracht van de hoofd­som sti­jgt. Eind goed, al goed. Alhoewel, voor goud en zil­ver­bezit­ters is dit sce­nario een nachtmerrie.

Door­gaan op de ingezette weg lei­dt onher­roe­pelijk tot het einde van het mon­e­taire stelsel (euro, dol­lar, enz.). Op het moment dat de rente-afbe­talin­gen de reële pro­duc­tie overtr­e­f­fen is het ermee gedaan. Op dat moment stort de com­plete economie in, ofwel omdat er te weinig geld is om ze draaiende te houden, ofwel omdat er teveel geld is waar­door de munt waarde­loos wordt (en er wederom geen geld is). De wal zal het schip dus keren. Maar is het echt nodig om het zover te lat­en komen?