Kroniek van een aangekondigde crisis

Kro­niek van een aangekondigde crisis

Met dank aan de nu 81-jarige Colom­bi­aanse Nobel­pri­jswin­naar Gabriel Gar­cía Márquez parafraseert onze titel deze van een van zijn bek­end­ste boeken (Kro­niek van een aangekondigde dood). In dit ver­haal wordt het hoofd­per­son­age het slachtof­fer van een ere­mo­ord naar Lati­jns-Amerikaanse tra­di­tie. Of dit per­son­age echt schuld tre­ft, is niet echt duidelijk. In de bank­sec­tor gaat het niet om ere­mo­or­den, maar eerder om boe­merangs die de banken zelf lanceer­den. De aankondig­ing dat ze vroeg of laat hun eigen boe­merang zouden terugzien hebben ze steeds genegeerd. Tot het tegen­deel pijn­lijk bewezen werd. 

We weten het wel, het jaar is nog niet ten einde even­min als de ellende in de finan­ciële, vooral ban­caire sec­tor, spi­jtig genoeg. Toch lijkt het ons tijd, de gebeurtenis­sen sinds Nieuw­jaar in chro­nol­o­gis­che vol­go­rde te schet­sen. Op die manier komt een ver­haal­li­jn naar voren, miss­chien wel bruik­baar voor een gemod­erniseerde vorm van een klassieke Griekse tragedie.

Het jaar 2008 was amper 24 dagen oud, toen de media iedereen deden opschrikken met het bericht, dat bij de Franse Société Générale een fout­je van 5 mil­jard was vast­gesteld. Een door de bank aangestelde trad­er, Jérôme Kerviel, had zich tot doel gesteld een flinke bonus op te strijken en had daarom flink wat posi­ties geopend. Wetende, dat er nu en dan con­t­role was, gebuik­te hij een truc om zijn trans­ac­ties weg te mof­fe­len. Lees meer hierover in Nieuws van de man van 5 mil­jard.

Het erge van deze zaak is, dat een (tot dan toe) gere­puteerde groot­bank niet over de nodi­ge instru­menten bleek te beschikken, om een ongeoor­loofde en ver­lies­la­tende posi­tie van 50 mil­jard euro, geopend door een van haar medew­erk­ers, te kun­nen detecteren. Intussen zijn er bij deze bank kop­pen gerold en heeft het aan­deel sinds jan­u­ari tot mid­den juli 2008 een klap van ‑46% moeten incasseren. Nu is er een her­s­tel aan de gang, want sinds mid­den juli tot heden was er een klim van 32%, maar toch staat het aan­deel nog alti­jd ca 28% onder het peil van jan­u­ari 2008. Al bij al heeft Société Générale de klap van 5 mil­jard euro (4,9 mil­jard vol­gens som­mi­gen, wie zal het exact weten?) redelijk goed ver­w­erkt, want ze bestaat en func­tion­eert nog. Ook dit nog: de fraudeur der fraudeurs is gepro­moveerd tot striph­eld: Edi­tions Thomas bracht onlangs een album uit met als titel Le jour­nal de Jérôme Kerviel. Met dank van­wege de titelfigu­ur voor de royalties…

De schok­gol­ven over deze fraudeza­ak waren amper weggeëbd, of we wer­den onaan­ge­naam ver­rast door de over­name op 17 maart 2008 door JP Mor­gan Chase (JPM) van Bear Stearns. Laat­stge­noemde onderne­m­ing maakt immers al jaar en dag deel uit van de zg. ​‘Big Five Invest­ment Banks’, samen met Mor­gan Stan­ley, Gold­mans Sachs, Mer­rill Lynch en Lehman Broth­ers. Vorig jaar nog realiseerde deze selecte groep nog een omzet van meer dan 120 mil­jard dol­lar, een ver­hoging van meer dan 50% tegen­over het jaar ervoor. JPM betaalde uitein­delijk 150 miljoen euro voor deze over­name, ofwel min­der dan 10% van de waarde die Bear Stearns tot dusver verte­gen­wo­ordigde. Dit toont aan hoe erg het gesteld was met deze bank, die vooral te lij­den had onder de hypotheekcri­sis en het ver­dampte vertrouwen van klanten en beleg­gers. Daarmee viel het doek voor de vijfde groot­ste Amerikaanse zak­en­bank. De club heette voor­taan ​‘The Big Four’. Niet voor lang, zo zou blijken.

Op 11 juli 2008 ver­na­men we, dat Indy­Mac Ban­corp de boeken had neergelegd. Op maandag 14 juli gin­gen de activiteit­en verder onder een andere naam, Indy­Mac Fed­er­al Bank op last van de over­hei­dsin­stelling Fed­er­al Deposit Insur­ance Corp. Daarmee was het gezicht gered van de groot­ste recht­streekse hypotheek­bank van de VS. 

Tot begin sep­tem­ber bleef het onrustig in de finan­ciële wereld, er kwa­men aller­lei ver­wit­tigin­gen en negatieve prog­noses. Vooral de namen van het ​‘kop­pel’ Fan­nie Mae en Fred­die Mac wer­den vaak geho­ord en nooit op gun­stige wijze. In juli ver­wit­tig­den we er nog voor, dat vol­gens ons Fan­nie en Fred­die op de rand van de afgrond balanceerden. 
Op 7 sep­tem­ber 2008 was het zover: de over­heid nam bei­de hypotheekgi­gan­ten over om hen te behoe­den voor het fail­lisse­ment. Dat de over­heid dit deed, heeft niets te mak­en met vrien­delijkheid, maar alles met het feit, dat Fan­nie en Fred­die samen voor meer dan 5.200 mil­jard dol­lar hypotheken hebben uit­staan. Door de cri­sis op de Amerikaanse huizen­markt hebben bei­de instellin­gen ca 15 mil­jard dol­lar ver­loren. Ze werken nu onder toezicht van een over­hei­ds­bedri­jf, Fed­er­al Hous­ing Finance Agency. Er kwam ook een grote schoon­maak­beurt aan de top. Maar dat was niet alles: het FBI heeft op 24 sep­tem­ber 2008 een onder­zoek ges­tart naar morgelijke fraude bij zow­el Fan­nie als Fred­die. Wordt zek­er nog vervolgd.

Het duurde niet lang, of het club­je van ​‘The Big Four’ ver­loor weer een lid. Op 10 sep­tem­ber 2008 begon Lehman Broth­ers te wanke­len op zijn voet­stuk en moest zich uitein­delijk gewon­nen geven. Na wat getouwtrek nam de Britse bank Bar­clays delen van Lehman over op 19 sep­tem­ber 2008. Er was nog wat prooi overge­bleven en daar­van kaapte de Japanse zak­en­bank Nomu­ra op 24 sep­tem­ber 2008 de Azi­atis­che activiteit­en weg voor 225 miljoen dol­lar, twee dagen lat­er gevol­gd door de Europese activiteit­en voor … 2 dol­lar. Waarom deze onwaarschi­jn­lijke pri­js? Nomu­ra nam in Europa enkel het per­son­eel over en niet de activa. 

De ​‘Big Four’ waren nog geen week ​‘Big Three’ of het was weer hom­me­les. Mer­rill Lynch, toch wel een naam als een klok in de zak­en­wereld, moest beken­nen dat ze hun schulden niet meer baas kon­den en dat een overne­mer gevon­den was, Bank of Amer­i­ca, die voor de deal 50 mil­jard dol­lar over had. 

Eén dag na het verd­wi­j­nen van Mer­rill Lynch vol­gde sec­torgenoot Gold­man Sachs (GS) in deze ongelooflijke stoe­len­dans. Het gaat hier niet over een over­name of erg­er, maar wel over een wijzig­ing van statu­ut. Op eigen vraag wil GS een ​‘degra­datie’ van zak­en­bank naar bank zon­der meer. Dat heeft wel zijn reden: een gewone bank kan indi­en nodig beroep doen op nood­kredi­eten van de over­heid. Ofwel: waar rook is…

Het­zelfde als bij GS gebeurde een dag nadi­en, op 17 sep­tem­ber 2008, voor Mor­gan Stan­ley. En de ​‘Big’ club heeft tot nad­er order nog maar één lid, nl. JP Mor­gan Chase.

De kredi­et­cri­sis is inmid­dels de Grote Plas overgesto­ken en als eerste getrof­fene hebben we de hypotheek­bank Hal­i­fax Bank of Scot­land (HBOS). Het gons­de al een hele tijd van gerucht­en rond HBOS. De klanten en vooral de kan­di­daat-klanten had­den twi­jfels over de solv­abiliteit van de bank. De beleg­gers haak­ten mas­saal af en het aan­deel ging de dieperik in. Op 18 sep­tem­ber 2008 kwam con­cur­rent Lloyds TSB met cen­ten op de prop­pen en na voor 15,5 mil­jard euro HBOS over. Het eerste Europese ver­haal in deze tragedie, maar al het het laat­ste zijn? 

Op 23 sep­tem­ber is het voor de afwis­sel­ing een verzek­er­ingsreus die prob­le­men moet opbiecht­en. AIG, de groot­ste verzek­er­aar niet alleen van de VS maar ook van de wereld, heeft van de Amerikaanse over­heid een red­dings­plan kun­nen bekomen voor een kredi­et­fa­ciliteit van 85 mil­jard dol­lar. Zon­der deze geld­in­jec­tie was AIG fail­li­et gegaan. Nu is AIG niet meer te beschouwen als een zelf­s­tandi­ge onderne­m­ing, maar wel als een staatsbedrijf. 

Wash­ing­ton Mutu­al (WaMu) is, cor­rec­tie, was de groot­ste spaar­bank van de VS. Maar de afgelopen maan­den, onder druk van het aan­houdende slechte nieuws, vooral in ver­band met kredi­et­cri­sis, begonnen de WaMu-klanten ongerust te wor­den en haalden ze meer den meer hun spaar­boek­jes leeg. Dat ging crescen­do en tussen 15 en 25 sep­tem­ber haalden de klanten meer dan 16,5 mil­jard dol­lar van hun spaar­rekenin­gen. Daar kon de bank niet vol­doende reserves tegen­over stellen en ze stond op de rand van het bankroet. JP Mor­gan Chase, die in maart al Bear Stearns had overgenomen, daagde ook nu op en legde onmid­del­lijk 1,9 mil­jard dol­lar op tafel voor de bankac­tiviteit­en van WaMu. 

Uitein­delijk zijn we met ons ver­haal aan­be­land bij een groot­bank van bij ons. For­tis is zowat syn­on­iem van ​‘het aan­deel van de brave huis­vad­er’ en de bank zelf heeft (tot nog toe) een rep­u­tatie zo solide als beton. Als we de grafiek hier­boven (bron: Beurs­duiv­el) bek­ijken dan is de con­clusie dat veel brave huis­vaders nu op zoek zijn naar een stomp voor­w­erp om hier en daar wat hersens in te slaan. Want een aan­deel dat tussen 22 en 25 sep­tem­ber 2008 met 18% daalt en dan op 26 sep­tem­ber er nog een knaller van 21% aan toevoegt is niet van aard om de nachtrust te garanderen. 

Er is, hoewel de direc­tie dat in alle toon­aar­den tegen­spreekt, duidelijk iets heel ern­stigs loos bij For­tis. In het verleden heeft deze direc­tie al bewezen het niet zo nauw te nemen met de bericht­gev­ing. Een voor­beeld: op 26 juni 2008 kondigde For­tis aan, voor 1,5 mil­jard euro nieuwe aan­de­len te koop aan te bieden. Voor onze brave huis­vaders (en ook voor de insti­tu­tionele beleg­gers) een niet zo leuk vooruitzicht, want vele varkens mak­en de spoel­ing dun en dan is niet anders met aan­de­len: hoe meer aan­de­len, hoe klein­er de winst per aan­deel, m.a.w de winst ver­wa­tert. Die bewuste dag schoten vele huis­vaders uit hun kram­men en het aan­deel knalde 19% dieper. Wat vooral erg­er­nis heeft gebracht, was het feit dat in jan­u­ari 2007 het­zelfde For­tis offi­cieel had lat­en weten, win­stver­wa­ter­ing te zullen voorkomen. 

Ter­wi­jl we deze lij­nen schri­jven wordt er achter de coulis­sen druk ver­gadert over het lot van For­tis. In de pers lezen we al over ​‘rampscenario’s’ en wor­den zelfs kan­di­daat-overne­mers ver­meld. Een paar namen? Er zou een fusie mogelijk zijn tussen For­tis en het Franse BNP Paribas. Maar ook Hongkong Shangai Bank­ing Cor­po­ra­tion (HSBC), een Brits-Azi­atis­che bankreus, zou inter­esse hebben. 

Dik­wi­jls vecht­en twee hon­den om een been en de rest van het ver­haalt­je kent u. 

Het zijn span­nende tij­den. In nog geen maand tijd ver­schrompe­len ​‘The Big Five’ tot ​‘The Big One’, wordt JP Mor­gan met vlag en wim­pel de zak­en­reus van de VS en wor­den Fan­nie Mae, Fred­die Mac en AIG staats­bedri­jven. En miss­chien behoort een dez­er dagen For­tis tot het verleden, als zelf­s­tandi­ge onderne­m­ing of niet. 

En dan is er nog het fameuze red­dings­plan, voorgesteld door pres­i­dent Bush, Fed-voorzit­ter Bernanke en min­is­ter van Finan­ciën Paul­son. Ze hebben 700 mil­jard dol­lar veil om banken met prob­lmen toe te lat­en grote schoon­maak te doen. Niet alleen banken in de VS, maar ook buiten­landse fil­ialen van Amerikaanse banken zouden kun­nen reke­nen op ste­un, op voot­waarde dat het gaat om acti­va die in de boeken zijn ingeschreven voor 17 sep­tem­ber 2008. ​‘t Zou anders te leuk wor­den. Van­daag 28 sep­tem­ber 2008 berekt ons het bezricht, dat het Con­gres dit plan heeft goedgekeurd. Of hier­mee alle prob­le­men van de baan zijn, daar­van zijn we niet zo zek­er. Zolang het kwaad niet met wor­tel en al wordt ver­wi­jderd, zal het steeds weer de kop opsteken. Er moet een grondi­ge men­tal­iteitsveran­der­ing komen bij de onderne­mers én de con­sumenten in de VS. Van onge­brei­deld lenen naar behoedza­am sparen, dat lijkt ons een hele stap. 

Ook dit nog: Finan­cial Times liet gis­teren 26 sep­tem­ber 2008 weten, dat de banken onder­ling geen geld meer lenen voor langer dan één dag. Moet hier nog een tekeninget­je bij?

Jan Van Besauw 
Pub­li­cist voor US Markets

Onder­getek­ende is een gepen­sioneerde mar­ket­ing man­ag­er. Hij schri­jft voor US Mar­kets o.m. columns, nieuws­bericht­en en artike­len over diverse onder­w­er­pen. Hij heeft op het moment van schri­jven geen materieel belang of bez­it in de bespro­ken bedri­jven of beleggingsinstrumenten.