Als “kapitein van de grootste economie” meldde Fed-president Ben Bernanke zich voor het front van de verzamelde centrale bankpresidenten op 26 augustus j.l. ingetogen: ‘the risk that the economy has entered a substantial downturn appears to have diminished over the past month or so’ (het risico dat de economie substantieel afglijdt is de afgelopen maand afgenomen). Deze mededeling was meer bedoeld voor de pers dan voor “de jongelui” die uit alle delen van de wereld (onder de nodige CO2 uitstoot) naar Jackson Hole in Wyoming waren afgereisd.
Een soortgelijk geluid kenden we nog van een uitspraak een jaar geleden voorafgaande aan QE2 toen Bernanke riep: ‘the financial crisis appears to be mostly behind us, and the economy seems to have stabilized and is expanding again’ (de financiële crisis schijnt merendeels achter ons te liggen en — in één adem — de economie schijnt zich te hebben gestabiliseerd en groeit weer). Ofwel “het gelijk” van de kapitein op de brug om de passagiers rustig te houden!
Bernanke’s “vooruitziende blik”
Ook de volgende uitspraak van ‘uncle’ Ben tijdens de Jackson Hole speech is om in te lijsten: ‘with respect to longer-run prospects, however, my own view is more optimistic. As I will discuss, although important problems certainly exist, the growth fundamentals of the United States do not appear to have been permanently altered by the shocks of the past four years’ (met betrekking tot de langere termijn vooruitzichten ben ik echter meer optimistisch; hoewel er stellig belangrijke problemen bestaan, schijnen de onderliggende groeifactoren van de V.S. na de schrokken van de afgelopen vier jaar niet wezenlijk te zijn aangetast). Dat de groei over het eerste halfjaar was teruggelopen naar 0,7% was wellicht bij hem nog niet doorgedrongen.
Toegegeven, de kapitein van de “onvergankelijke” Titanic had destijds minder manoeuvreerruimte dan “kapitein” Bernanke met z’n “weergaloze” inspanningen om de banken te redden en de economie met ongebreidelde geldverruimingen en lage rente weer aan de praat proberen te krijgen. Op de Titanic was het destijds uitsluitend letterlijk pompen of verzuipen.
ZIRP
Teneinde er voor te zorgen dat het economisch vertrouwen en daarmee de beurs na afloop van QE2 eind juni niet opnieuw een al te grote deuk zou oplopen had BB een nieuw konijn uit zijn hoed getoverd n.l. ZIRP dat staat voor “Zero Interest Rates Period”, in goed Nederlands: permanente 0‑rente (tot medio 2013!). Daarmee wist hij tot dusver te voorkomen opnieuw te moeten grijpen naar het QE-wapen van schuld opkopen, hetgeen bij zijn buitenlandse “evenknieën” niet zo’n beste beurt zou hebben gemaakt.
Om het bankengezelschap voorts vriendelijk te stemmen, spiegelde hij hen voor er “alles” aan te doen om een mogelijk tweede Grote Depressie te voorkomen en daartoe “alle opties” open te houden. Tevens werd “de bal” bij het Congres en het Witte Huis neergelegd die nu samen moeten gaan zorgen voor een beter budgetbeheer, meer werkgelegenheid en bijgevolg een aantrekkende economie. Door ZIRP ruimschoots over de verkiezingen van volgend jaar heen te tillen, hoopt BB dat beide partijen (Republikeinen en Democraten) niet opnieuw over elkaar heen rollen zoals bij de ophoging van het schuldplafond. Typerend was dat er weinig nieuws over S&P’s afwaardering naar buiten kwam.
Meer “optimisme”
Met enig “optimisme”wist hij er aan toe te voegen: ‘the economic healing will take a while, and there may be setbacks along the way, however, the healing process should not leave major scars’ (het economisch helingsproces kan wel een tijdje aanlopen met onderweg af en toe een mogelijke terugval zonder echter grote littekens achter te laten). Ook wilde BB een poging doen om de opgekochte schulden ad $2.300 miljard over een langere termijn uit te smeren. Tenslotte probeerde hij druk te zetten op de commodity prijzen, zodat deze binnen de Fed’s doelstelling tot niet meer dan 2% inflatie zouden leiden.
Kortom, er zou vooralsnog geen reden zijn om het lifeboat deck op te zoeken, laat staan over boord te springen! Maar ja, dan zijn er ook nog de Europese bank ”probleempjes”. Die zijn van een iets ander kaliber dan die in de V.S., waar men altijd weer “veilig” kan terugvallen op de Fed. De ECB heeft geen drukpersbevoegdheid maar kan anderzijds moeilijk met lede ogen afwachten totdat 17(!) bankneuzen en parlementen in dezelfde richting staan. Hier wordt “goede raad” steeds duurder nu de bank al voor een kleine €200 miljard aan zuidelijk Europese staatsleningen uit de markt heeft gehaald. De rente in Italië en Spanje begon te veel op te lopen, terwijl tezelfdertijd de Finnen van de Grieken boter bij de vis eisen. Tja, wie wil dat niet?
De beurzen
Op Wall Street werd weliswaar nerveus gereageerd maar de beurzen trokken in vrij “dunne” handel later toch weer aan. Je zou kunnen zeggen dat BB naderhand het voordeel van de twijfel kreeg. Zo daalde de Dow maximaal met 220 punten om te eindigen met een plus van 163 punten of 1,5%, steeg de S&P met 1,8% en de NASDAQ zelfs met 2,6%.
De “hulp” van Warren Buffett was hieraan ongetwijfeld niet vreemd. Immers, op het juiste moment gaf hij de grootste bank met het laagste vertrouwen, in casu Bank of America, met een gehalveerde beurswaarde dit jaar een “heroïne shot” van $5 miljard. Als tegenprestatie ontvangt hij voor deze speciaal uitgegeven preferred stock een dividend van 6% met een optie 700 miljoen aandelen te kopen tegen een prijs van $7,14 gedurende de komende 10 jaar. Dit in de wetenschap dat de boekwaarde van deze bank thans op $12,65 per aandeel ligt. Het aandeel schoot met 15% omhoog en nam ook andere banken mee. In 2008 haalde Warren hetzelfde kunstje uit met Goldman Sachs in 2008 om een dividend van 10% op te strijken. 
Volgens Mark Zandi van Moody’s kan de beurs nog alle kanten uit gelet op de vage uitkomsten van Jackson Hole, het schuldplafond drama, de S&P downgrade en de Europese bankperikelen. Ook de laatste matige werkgelegenheidsverwachting en het zakkende consumentenvertrouwen in de V.S. van 46% naar 31% voorspellen niet echt veel goeds. 
Opvallend was dat het goud na Bernanke’s speech om 10.00 uur ’s ochtends vrijwel direct de weg omhoog zocht (zie groene graph), margin verhoging of niet (zie later).
Vertrouwen (?)
Zoals het vertrouwen op een goede afloop op de Titanic groot bleef, zo handhaaft zich ook het vertrouwen in het Amerikaans staatspapier getuige de lage yield ad 2,19% op de 10-jarige Treasurys. Het is uitsluitend aan de enorme liquiditeit ervan te danken dat er niet meer toevlucht in het veel minder liquide goud wordt gezocht. Zelfs het risico van prijsinflatie en een totale ineenstorting van het monetaire systeem wordt met de Treasurys op de koop toe genomen. Dit “vertrouwen” doet anderzijds juist het risico sterk toenemen. Tegelijkertijd daalt het vertrouwen tussen de banken onderling. Slechte voortekenen hopen zich verder op!
Want let wel, schuldpapier is niets anders dan een “leenbrief” en geld leen je alleen uit met de aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid dat je het terugkrijgt inclusief een vergoeding voor het afstaan gedurende de betreffende periode. Maar normaal gesproken is geld uitlenen alleen veilig in de wetenschap dat er voldoende besparingen tegenover staan. In de V.S. wordt echter lening op lening gestapeld zonder dat er sprake is van voldoende fiscale inkomsten, handelsoverschotten of anderszins. De leningen worden eenvoudig terugbetaald met nieuw gedrukt papier – bomen en/of wapens genoeg! Ja, ook wapens worden “in de strijd” geworpen als middel tot terugdringing van het handelstekort. Hierover wordt uiteraard zoals door andere wapenexporteurs w.o. Nederland in alle toonaarden gezwegen.
Middels de drukpers welvaart en vrede creëren is in de wereldhistorie nog nooit gelukt. We hoeven al niet verder terug te gaan dan de Weimar Republiek in de jaren ’20, Argentinië in de jaren ’90 en onlangs Zimbabwe, ofschoon daar nog zonder slag of stoot. Immers, wanneer er chronisch te veel krediet uitstaat tegenover te weinig besparingen roep je onherroepelijk problemen af. In mijn presentatie voor studenten van de Erasmus Universiteit stond de wanverhouding van de totale schuld — BBP ratio van 4 op 1 in de V.S. min of meer centraal. Het zal niet lang meer duren dat de helft van het Amerikaanse BBP opgaat aan belasting- en rentebetalingen.
Europa
Waar in de V.S. de meeste schuld uitstaat op overheidsniveau (federaal, staten, steden, county’s), staat in Europa de meeste schuld uit bij de commerciële banken. Volgens onafhankelijk analist Porter Stansberry hebben BNP Parisbas en Crédit Agricole gezamenlijk bijna €2.500 miljard aan schuld uitstaan, meer dan het gehele BBP van Frankrijk. De flinterdunne kapitaalbuffers van deze banken zijn dermate gering dat ze feitelijk al bankroet zijn. Hetzelfde kan worden gezegd van Deutsche Bank met een ratio van 1,92% en UniCredit in Italië met “zelfs” 4,42%. Dit zijn wel zeer belangrijke spelers in Europa. Als die dreigen om te vallen zullen de resp. staten moeten bijspringen. Daarbij is de Duitse groei van 1,3% in het tweede kwartaal naar 0,1% teruggevallen en ligt de groei in Frankrijk en Italië op z’n gat. Een groot vangnet ontbreekt. Ook hier staan we vrij uitzichtloos aan te kijken tegen een naderende hurricane van schuld.
Goud
Geen wonder dat het edelmetaal een naar verhouding onderbelichte afspiegeling vormt van de wijze waarop er met “fiat”papier wordt omgesprongen. Goud reflecteert niet haar intrinsieke waarde maar juist die van het papiergeld en de vluchtigheid ervan. In de wetenschap dat schulden tot dusver onder het nemen van verlies niet worden geherstructureerd zullen er zowel in Europa als in de V.S. wederom zillions nodig zijn om gaten te dichten. Daarbij zal de Fed waarschijnlijk als swap line (onder bijdrukken!) voor de ECB fungeren. 
Vandaar het onderonsje tussen ‘Wicket’ en ‘Tricket’ in Jackson ‘Hollow’. Waarschijnlijk koopt de Fed “risicoloos” ECB-papier op om de Europese banken te hulp te komen die op hun beurt weer Treasurys kopen om hun kapitaalbuffers “op te poetsen”. Zo poetst de ene plaat de andere.
Weliswaar beweegt het goud zich meer en meer in gestage “galop” maar de echte aanloop(!) moet nog komen wanneer het buigen of barsten wordt en “de passagiers” in de gaten krijgen dat het hoe dan ook meer ‘verzuipen dan pompen’ wordt. Dat stadium afwachten zal voor velen betekenen in het ijskoude water te belanden.
Een schot voor de boeg werd vorig jaar al door een aantal landen uit het Midden- en Verre Oosten afgegeven en nu recentelijk door Venezuela met het terugroepen van de betreffende goudreserves uit de Londense “schuilkelders”. Hiermee komen de goudmanipulaties (shorts versus longs) op de COMEX in New York steeds meer op de tocht te staan en wordt hiermee de weg vrijgemaakt voor een verder stijgende goudprijs. Om dit effect weer te neutraliseren werd niet toevallig vorige week door die zelfde COMEX opnieuw de margin met 28% verhoogd, zodat er meer kasmiddelen ter beschikking moeten zijn om in goud futures te kunnen handelen. Tot dusver heeft deze manœuvre maar bitter weinig uitgehaald. Na de laatste margin verhogingen in januari j.l. steeg het goud van $1.420 naar $1.828 thans.
Goud en zilver als goede tweede zijn de enige betrouwbare reddingsboeien met een Bretton Woods II ‘in the cards’ als uiteindelijk doel. In mijn maandelijkse Portefeuille updates wordt hierop verder ingegaan.
Robert Broncel
Copyright, 28 augustus 2011
www.robertbroncel.com