Hefboomfondsen: nieuwe hype?

In sep­tem­ber 1998 stortte Long-Term Cap­i­tal Man­age­ment (LTCM) in elka­ar en deze gebeurte­nis, gepaard met een mil­jar­den­ver­lies, zette het begrip ‘hedge fund’ ofwel hef­boom­fonds op pijn­lijke manier in de kijk­er. Met ‘slechts’ 4,8 mil­jard dol­lar eigen mid­de­len waren de beheerders van dit fonds, waaron­der twee Nobel­pri­jswin­naars economie, erin ges­laagd 125 mil­jard dol­lar te lenen bij banken. Ze gin­gen voor meer dan 1.000 mil­jard dol­lar con­tracten aan in derivat­en (futures en opties) en uitein­delijk bleek het dat het toegepaste hef­boom­sys­teem LTCM een zetje in de afgrond aan het geven was. De Fed (Fed­er­al Reserve, cen­trale bank van de VS) moest tussen­bei­de komen om een nationale ramp te voorkomen.

Ook lat­er nog zijn hef­boom­fond­sen overkop gegaan, zoals in Tiger Funds in maart 2000. Zelfs Georges Soros’ eens zo suc­cesvolle Quan­tum Fund (zie verder) moest in april 2000 wor­den gere­or­gan­iseerd en veran­derde meteen van naam. En daarmee is het lijst­je lang niet compleet.

Deze gebeurtenis­sen doen vele investeerders mee­warig glim­lachen wan­neer ze horen spreken over hef­boom­fond­sen. Nochtans is het principe ervan nog zo gek niet. In 1949 kwam de in Aus­tral­ië geboren Amerikaan Alfred Jones op het idee een aan­de­len­porte­feuille samen te stellen, gebaseerd op een men­geling van gewone long-posi­ties, aange­vuld met short-posi­ties. Het idee was dat de ene groep van posi­ties de andere in even­wicht houdt en dat er winst zou wor­den gemaakt, zow­el bij een sti­jging als een dal­ing van de mark­ten. En Jones’ idee bleek suc­cesvol te zijn, op voor­waarde dat de ver­houd­ing long-short strikt in het oog wordt gehouden.

Lat­er, zo op het einde van de 1960’er jaren, deed men er nog een schep­je bovenop, door ‘klassieke’ posi­ties te com­bineren met derivat­en, m.a.w. futures en opties, die in de meeste gevallen speculeren op een dal­ing van de effecten waar­van ze zijn afgeleid. Dit ging aan­vanke­lijk niet goed en in de peri­ode 1973 – 4 sneu­velde menig hefboomfonds.

Maar het kan ook lukken met een hef­boom­fonds, vraag dat maar aan mil­jar­dair George Soros, waarover we eerder schreven in het artikel Mogen we u voorstellen: George Soros. Met zijn Quan­tum Fund ver­di­ende hij mil­jar­den en zijn manier van speculeren heeft in 1992 zelfs het Britse pond doen deval­ueren, waar­door hij in min­der dan 1 week 1 mil­jard dol­lar ver­di­ende. Maar zoals we hier­boven als schreven, ook het Quan­tum Fund had zijn zwakke momenten en heeft moeten plaats mak­en voor Quan­tum Endowment. 

Sinds het eerste hef­boom­fonds in 1949 het lev­enslicht zag, heeft de for­mule zoals we al zeg­den vele aan­passin­gen gek­end. Eerst gewone long- en short-posi­ties, lat­er kwa­men er derivat­en bij, gevol­gd door con­ver­teer­bare oblig­aties. In Europa waren er in 2003 naar schat­ting 150 fond­sen, die ca 10 mil­jard euro beheer­den. Dit was een sti­jging met 50% tegen­over het jaar ervoor! 

In de VS beheren hef­boom­fond­sen een geld­mas­sa van naar schat­ting 1.000 mil­jard dol­lar (ca 850 mil­jard euro). Om de haverk­lap komen er nieuwe ‘hedge fund­s’ bij, met telkens unieke com­bi­naties en onfeil­bare strategieën. Het geheel doet onver­mi­jdelijk denken aan het ontstaan van een zeep­bel, een fenomeen waaraan we momenteel een artike­len­reeks wij­den met als meest recent Hypes, crash­es, waanzin: deel 5

En als het gaat om een zeep­bel, dan zal die onver­mi­jdelijk barsten en daar­bij zal een kwets­bare groep in de maatschap­pij getrof­fen wor­den, zek­er in de VS.

En met ‘kwetsbare groep’ bedoe­len we diege­nen, die nu nog actief zijn, maar over afzien­bare tijd hopen te kun­nen geni­eten van een pensioen. 

Het zit zo. In de VS (en ook in Europa) bestaan er vele vor­men van pen­sioen­fond­sen, beheerd door banken, financier­ings- of verzek­er­ings­maatschap­pi­jen en bedri­jven. De beheerders van deze fond­sen werken met beleg­gin­gen om de lopende pen­sioe­nen uit te betal­en en moeten zor­gen voor een reserve voor de komende pensioneringen. 

Een bedri­jf dat als een van de eerste werk­te met hef­boom­fond­sen is tevens het groot­ste bedri­jfs-pen­sioen­fonds, nl. het Gen­er­al Motors Fund van 90 mil­jard dol­lar. In 2003 was 2 mil­jard dol­lar hier­van belegd als ‘hedge fund’. Voor het geheel van de pen­sioen­fond­sen in de VS betek­enden hef­boom­fond­sen in 1995 ca 5 mil­jard dol­lar. Nu, 10 jaar lat­er, schat men dit bedrag op 450 mil­jard dol­lar, 90 maal meer! Dit suc­ces is toe te schri­jven aan de win­stverwachtin­gen van de fondsbeheerders. 

Het sleutel­wo­ord is winstverwachtin­gen. Zek­er­heid heb je nooit en dat is niet toe­laat­baar in het kad­er van een pen­sioen­fonds. Want de pen­sio­en­gerechtigde rekent vast op haar/​zijn uitk­er­ing, waar­voor zij/​hij, zoals we al zeg­den, in vele gevallen om niet te zeggen meestal heeft afge­dra­gen. Wat als het mis­gaat met een beleg­ging? En als het mis­loopt met een hef­boom­fonds, dan gaat het grondig mis, het hef­boom­ef­fect werkt immers in bei­de richtingen. 

De bedri­jven die hef­boom­fond­sen incor­por­eren in hun pen­sioen­fond­sen, zijn zich blijk­baar goed bewust van de risico’s, want in heel veel firma’s ver­melden ze niet als ze het hebben over de samen­stelling van hun pen­sioen­fond­sen. Kwest­ie van hun medew­erk­ers niet te veron­trusten, waarschi­jn­lijk. Nochtans zijn deze medew­erk­ers, door in te schri­jven voor het pen­sioen­plan, beleg­gers in hef­boom­fond­sen, of ze het nu willen of niet…

Met oog op de evo­lu­tie van de returns op hef­boom­fond­sen, die de laat­ste maan­den blijken te dalen lijkt het ons risi­co­vol, zoni­et gevaar­lijk, om als fir­ma op deze instru­menten beroep te doen in het kad­er van een pen­sioen­plan. Zek­er nu het aan­tal en de waarde van hef­boom­fond­sen allures van een zeep­bel begin­nen aan te nemen. Als hier iets mis­loopt, komen in de VS zow­el de huidi­ge als de toekom­stige gepen­sioneer­den in de kou te staan. Wij zouden niet in hun plaats willen zijn…

Jan Van Besauw

Colum­nist voor US Markets

29 novem­ber 2005.