De dollar is intussen verworden tot niet meer dan een “nat” toiletpapiertje. Gerekend vanaf de institutie van de centrale bank in 1913 is Amerika zich al te buiten gegaan aan het maken van schulden meer dan de economische groei kon opbrengen. Dat resulteerde onder meer in de crash van 1929. Het zijn met name de oorlogen (WO I, Wo II, Korea, Vietnam, Irak, Afghanistan) geweest die achtereenvolgens een groot gat in de Amerikaanse reserves hebben geslagen.
De mondiale militaire aanwezigheid inclusief de buitenlandse hulp (zie onder) eet meer dan de helft van de jaarlijkse begroting op.
Na de overwinning in WO II nam het internationale vertrouwen weer toe en leidde er toe dat de dollar als reservevaluta een wereldrol zou gaan vervullen. Met het dreigende gevaar van de Sovjet-Unie en de Communistische Volksrepubliek China op de achtergrond had de V.S. ‘plein pouvoir’ om hun invloed uit te breiden niet alleen militair maar ook financieel en economisch. Zelfs de dollar/goud ontkoppeling in 1971 werd voor “lief “ genomen zonder dat de Europese politici zich realiseerden hiermee het financiële paard van Troje binnen te halen.
Amerika’s militaire schild (NAVO) woog na WO II zwaarder dan Amerika’s financiële schuld. Toen de muur in 1989 viel, veranderde de situatie militair/strategisch drastisch en traden er wereldwijd enige saillante geopolitieke instabiliteiten aan het licht zoals in het Midden-Oosten (Iran, Irak en Afghanistan). De olieaanvoer vormde het ‘Leitmotiv’ om in te grijpen. Europa mede afhankelijk van die aanvoer verklaarde zich uiteindelijk merendeels solidair met de V.S. als een soort verlate aflaat op de bevrijding van de nazi’s. Ons niet realiserend dat we hiervoor twee maal moesten betalen: a) door actief deel te nemen en b) door de passieve medefinanciering van de Amerikaanse schuld.
Falend monetair beleid
Alleen voormalig president de Gaulle van Frankrijk overzag de Amerikaanse schuldcreatie als gevolg van de Vietnamoorlog en verlangde goud in plaats van dollars. Sinds de daardoor ontstane ontkoppeling in 1971 is er veel te weinig kritisch vermogen geweest om een halt toe te roepen aan de almaar groeiende schuld. ‘The dollar is our currency but your problem’ riep minister van Financiën Conolly ten tijde van president Nixon. Tot op de dag van vandaag geldt dat credo meer dan ooit. In Europa hadden we het nooit zover mogen laten komen. Zelfs met een stringenter monetair beleid valt het tij nu niet meer te keren. De Europese centrale bank zal Bernanke’s voorbeeld wel moeten volgen op straffe van een eveneens dalende export en werkgelegenheid.
Waterbed
De internationale valutaverhoudingen laten zich wel vergelijken met een waterbed. Als je op de ene zijde druk uitoefent, loopt het aan de andere zijde op. Japan voelt deze druk reeds als geen ander maar ook andere landen als Taiwan, Korea, Thailand, Maleisië, Singapore alsmede Brazilië, Zuid-Afrika en zelfs Zwitserland zitten in wezen in het zelfde schuitje. China ziet de bui wel hangen maar houdt vooralsnog de poot stijf. Ook daar hangt alles af van de mate van economische groei. Die zal men stellig niet wensen op te geven, ook al begint de prijs steeds hoger te worden. De Chinese dollarreserve is intussen verder aangegroeid tot ruim $2.400 miljard die steeds meer dreigt te verdampen. Een valutaoorlog lijkt goedkoper dan een militaire oplossing.
Vermaard econoom Joseph Stiglitz benadrukte nog eens: liquidity from the Federal Reserve and the European Central Bank is causing “chaos” in foreign exchange markets. The irony is that the Fed is creating this liquidity with the hope that it will revive the American economy’. (de liquiditeit van de Fed en de ECB veroorzaakt “chaos” op de internationale valutamarkten. De ironie wil dat de Fed liquiditeit creëert om de Amerikaanse economie nieuw leven in te blazen). De kans is daarbij groot dat een nieuwe stimuleringsronde prompt alle markten doet opveren om vervolgens een veel hardere landing te maken.
Hieronder treft u de klassieke zgn. paradigma chart waarop de vier fasen van het beleggers-vertrouwen staan aangegeven. Op de keeper beschouwd zouden we dan op de bull trap zitten.
Valse speelkaart
In feite bezit de regering in Washington nog maar één “valse” speelkaart en dat is zich uit de schulden te infleren. Ondanks Geithner’s ontkenning (hij kan ook moeilijk anders!) sturen de Amerikanen met deze speelkaart aan op een opwaardering van de Chinese munt. Op deze wijze hopen ze de rol van China als goedkoopste exporteur te kunnen overnemen. Daarmee wordt de kans op (hyper)inflatie op de koop toegenomen. Het is in de eerste plaats de werkgelegenheid waarop Obama straks wordt afgerekend. Deze ligt volgens Shadowstats op bijna 17% inclusief weinig uren makende parttimers en te vermoeid geraakte werkzoekenden. Dat ook de werkgelegenheid in China in het geding is en de spanningen verder kunnen oplopen, blijkt in de V.S. geen rol te spelen. Een dergelijke houding ligt ook opgesloten in Amerika’s “traditie” zich nooit veel aan het buitenland gelegen te hebben laten liggen.
Gebrek aan inzicht
Voorts dien je in een land als de V.S. geen doemdenker te zijn ongeacht de sinds 1971 achter de rug liggende “reflexen” zoals de inflatie in de jaren ’70, de daarop gevolgde vastgoedcrash aanvang jaren ’80, de Wall Street Crash in 1987, de savings- en loan crash eind jaren ‘80/begin’90 alsmede de ‘tech wreck’ begin 2000 en dan nu de kredietcrisis. Op geen van deze ontwikkelingen bestond vóóraf een duidelijk zicht. Buiten de incrowd geldt dat ook in het zicht van de huidige ontwikkelingen.
Je kunt je niet aan de indruk onttrekken dat er in de V.S. grosso modo veel te laconiek, opportunistisch om niet te zeggen te naïef wordt gedacht. Het geloof in “morgen wordt het beter” is nog nagenoeg ongeschonden gebleven. Je zou kunnen zeggen dat juist een dergelijke weinig kritische perceptie bijna garant staat voor crashes. Tegen deze achtergrond valt de huidige systeemcrisis te verklaren doordat de beleidsmakers zich als gevolg van jarenlange lichtzinnigheid en greed in alle geledingen (banken en overheid) te buiten konden gaan.
Wereldwijd “virus”
Middels de dollar als schuld genererende reservevaluta is nu de gehele wereld met “dit schuldvirus” geïnfecteerd. Zolang men in Washington geen rekenschap aflegt van de veroorzaakte financiële wanorde dreigt de rekening op goed moment van buitenaf te worden opgelegd. Zover is het nog niet maar je ziet wel dat de messen worden gescherpt. Want nogmaals, de werkgelegenheid staat intussen wereldwijd op de tocht en dat baart overal angst voor sociale onrust. Als het nu ieder voor zich wordt dan tekent zich een duister perspectief af.
Bernanke’s openlijke bekentenis
Op de jaarvergadering van de Rhode Island Public Expenditure Council (achter gesloten deuren) tijdens mijn verblijf aldaar op 4 oktober j.l. gaf Bernanke voor het eerst publiekelijk toe dat ‘the US is on the brink of financial disaster’ met als conclusie dat ‘the situation is dire and unsustainable’ of wel: “de V.S. staat op de rand van een financiële ramp in een situatie die (afgr)ijselijk en onhoudbaar is”. Woorden die er niet om liegen en om die reden binnenskamers zijn gebleven!
China’s stance
Een week daarvoor deed een voormalig adviseur van de Chinese centrale bank een soortgelijke uitspraak (voormalige adviseurs van Chinese autoriteiten fungeren dikwijls als spreekbuis) met de woorden ‘the US dollar is one step nearer to crisis’ daarbij doelend op de aangekondigde nieuwe ronde van quantitative easing (kwantitatieve verruiming van de geldhoeveelheid middels het opkopen van de staatsschuld waartegen fiat dollars in het circuit worden gepompt). Hij refereerde hierbij aan uitspraken van het CBO (Congressional Budget Office) dat sprak van het hoogste budgettaire tekort in 65 jaar, oplopend naar $6.270 miljard in het jaar 2020. China heeft het bezit van Amerikaans staatspapier de afgelopen 12 maanden met bijna 11% afgebouwd. Het land zal op deze weg voortgaan, zo stelde hij, om het risico van een substantieel valutaverlies enigszins te “neutraliseren”.
De valutaperikelen tussen de V.S. en China zijn bekend. De Amerikanen vinden dat de Chinese munt circa 40% is ondergewaardeerd. Met een dergelijke ophoging zou China’s dollarreserve met bijna een biljoen (12 nullen) moeten worden afgewaardeerd. De gevolgen voor de export zouden dramatisch zijn met grote werkloosheid en sociale onrust in het vizier. Premier Wen Jibao gaf al aan dat bij een opwaardering van 20% duizenden bedrijven failliet zouden gaan en een spoor van werkloosheid zou trekken.
Oorzaak en gevolg
Als gevolg van de goedkope yuan ziet Amerika al jarenlang de productie naar China afvloeien met een steeds verder oplopende werkloosheid tot gevolg. Daar komen straks de afvloeiingen van de overheid nog bij. Voor Europa ligt dat nauwelijks anders. De zwakste landen in Europa (PIIGS) ondervinden hiervan de grootste pijn maar ook de overige Europese landen zullen flink moeten “bijsturen”. De politieke tegenstelling tussen de V.S. met Europa als “hangende randgemeente” enerzijds versus Azië groeit onrustbarend.
Monetaire tremors
Binnen één week gingen 24 landen in de slag de waarde van hun valuta “bij te stellen” uit angst voor een neerwaartse koopkrachtspiraal en een dreigende daling van de werkgelegenheid. Brazilië heeft intussen aangekondigd niet aan de aanstaande komende G‑20 meeting deel te nemen.
Protectie en isolationisme zijn steeds vaker gehoorde termen. Daartoe geëigende middelen zijn de afwaardering van de eigen munt, controle op buitenlands betalingsverkeer, importheffingen of quota en verbod op export van bepaalde strategische goederen etc. Ervaring uit het verleden leert dat zulks alleen maar tot verdere verarming leidt. Wanneer de wal het schip moet keren, dreigen ook de door het westen lang gedomineerde instituten als de Wereldbank en het IMF hun langste tijd te hebben gehad.
Het moge duidelijk zijn dat de centrale banken een absoluut abjecte rol hebben gespeeld in het “bevorderen van het “schuldcomplex”. Even duidelijk is het abjecte handelen om de gevolgen daarvan te bestrijden onder afwaardering van de munt die ze juist dienden te beschermen. Het eind van het liedje is dat we in de toekomst met een ongeëvenaard koopkrachtverlies alsmede inlevering van onze levensstijl worden opgezadeld. In dat kader heeft Republikeins Congreslid Ron Paul al aangedrongen op een fire the Fed. Evenmin valt er voor de ECB nog veel eer te behalen. Voor de rust en vrede zal er uit de huidige chaos een nieuw mondiaal monetair systeem dienen te worden gecreëerd, stellig geen kwestie van één nacht ijs. Hieraan vooraf zal een sterk toenemende vraag naar edelmetaal niet vreemd zijn.
Robert Broncel
voor US Markets