This so-called money does not matter at all, it’s just an illusion! Deze uitspraak werd Bernanke deze week met open gesperde ogen voor het front van de Senate Finance Committee in de mond gelegd door een satirische magazine.
Op de internationale kapitaalmarkt beginnen beleggers met China voorop zich intussen steeds meer in te dekken middels het eisen van hogere premies op uitstaande leningen. Dat zijn de premies op die zogenaamde credit default swaps, verzekeringen tegen wanbetaling op uitstaande schuldleningen. Bovendien wil men zich beperken tot alleen staatsleningen met grote gevolgen voor andere global risk assets. Indicatief was ook dat bij de laatste veiling van Amerikaans schatkistpapier, waarvan gemiddeld genomen 40% in buitenlandse handen komt, niet meer dan 28% werd opgenomen. Toch werd meegedeeld dat de veiling geslaagd was middels een niet nader genoemde opkoper die waarschijnlijk de Fed als redder ‘of last resort’ heeft vertegenwoordigd.
(deze foto blijkt gefotoshopped want in werkelijkheid had hij op dat moment een pen in de hand)
Gesteund door Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz houdt minister van Financiën Timothy Geithner intussen stug vol dat de ‘onverminderde’ vraag naar Treasury securities nog steeds een ‘basic evidence’ is van het vertrouwen in ‘dit papier’ en als zodanig geen aanleiding geeft om de triple‑A kredietstatus in twijfel te trekken. M.i. zullen de Amerikaanse rating bureaus het wel uit hun hoofd laten om de credit rating voor Amerika neerwaarts bij te stellen. Daarmee zou direct het lage rentebeleid worden doorkruist. Dit geldt overigens met een dito sterretje voor de U.K.
IJdele hoop
Na een decennium van een onverminderd extreem hoge geldgroei en ridicuul lage rentes dreigt het vertrouwen in papier steeds verder te worden ondermijnd. Waren het eerst de banken die in de problemen kwamen, nu begint dit virus zich ook bij staten te manifesteren. In Azië wijst men er intussen fijntjes op dat de dollar en de euro als ‘the most toxic assets!’ (de meest besmette valuta’s) dienen te worden aangemerkt. Ook landen als Rusland, Iran en Saudi-Arabië wensen zich van de dollar af te keren, maar hun grondstoffen w.o. olie als belangrijkste inkomstenproduct worden nog steeds in dollars betaald.
Met oeverloos papier bijdrukken als opus operandi, erkent een staat haar de facto failliet.
Wij zullen daarvan straks de rekening gepresenteerd krijgen. Hoed u vooral voor een nieuwe regering die het estafettestokje heeft overgenomen van de eerdere ‘weldoeners’. Zo erfde Obama het dilemma van zijn voorganger Bush met de vraag hoe verder? Vooralsnog blijft het bij meer van het zelfde in de ijdele hoop het vertrouwen te zien herstellen. Dan rijst de vraag: ‘hoe lang nog?
Fopspeen
Het publiek wordt voorgehouden dat de staat tijdelijk zo veel mogelijk zorg draagt voor de instandhouding van de koopkracht, banengroei, een stabiliserende huizenmarkt en een herstellende kredietfunctie. Nu er sinds 2008 nauwelijks nog van enige economische opleving sprake is, kunnen we spreken van niet meer dan een fopspeen! Intussen blijven de grootste systeembanken alsmede de hypotheekbanken als Fannie Mae en Freddie Mac voor vele tientallen miljarden aan de staatstiet lurken. Tegelijkertijd zullen banken nog geruime tijd dienen af te schrijven op slechte leningen in de vastgoedsector. Deze ellende is nog niet over.
Het gaat er echter niet om wat de staat z’n publiek voorhoudt (om de rust te bewaren!). Het gaat er om wat de feiten zijn. Die liegen niet! Cruciaal is hoe je je daartegen als ‘staatsdienaar’ kunt wapenen!
De harde feiten!
Volgens een opgave van de Federal Reserve van september 2009 bedroeg de totale netto vermogenswaarde (alle bezit opgeteld) $53.400.000.000.000 of $53.4 biljoen (in het Engels trillion). Met een totale overheidsschuld inclusief ongedekte verplichtingen van $120 biljoen of 225% van dat netto vermogen is de V.S. dus faliekant failliet. De verdere afwaarderingen van dit vermogen zijn buiten beschouwing gelaten. Zelfs al zou dit bezit door de staat worden geconfisqueerd dan resteert nog een schuld van ruim meer dan de helft van deze schuldsom of wel een dikke 500% van het BBP. Dat impliceert dat de gehele natie inclusief baby’s en bejaarden 5 jaar lang voor niks zou moeten werken om deze schuld weg te werken. Daarbuiten staan ook nog eens meer dan 20 staten ‘onder snorkel’niveau (meer uitgaven dan inkomsten en sterk groeiende schuld) om steeds verder in dit moeras weg te zakken.
Afgezien van de dalende belastinginkomsten zal de rentelast op deze schulden in de toekomst een zodanige druk op het budget geven dat er nauwelijks meer van enig beleid sprake kan zijn. Gegeven deze budgettaire problemen heeft president Obama voorgesteld om – schrik niet! – het plafond van de staatsschuld verder te verhogen van $12.3 biljoen naar $25.8 biljoen in 2020 of een toename van meer dan 100%! Dat is meer dan de schuldaccumulatie vanaf de constitutie van de V.S. in 1776!
Wat betekent dat voor de toekomstige rente- en aflossingsverplichtingen na afbouw van de stimuleringsprogramma’s? In ieder geval dan toch die onvermijdelijke rentestijging en lagere belastinginkomsten door afnemende groei, terwijl de schuldenberg ‘dapper’ door groeit. Om in wintersporttermen te blijven, kun je zeggen dat de afdaling met steeds grotere snelheid wordt ingezet!
Spagaat
Door steeds maar geld bij te drukken wordt het financieel/economisch graf dieper en groter, d.w.z. het gat tussen inkomsten en uitgaven wordt steeds groter en krijgt zelfs een exponentiële uitslag (zie chart). Het Federale tekort ligt intussen al ruim $1.7 biljoen, hetgeen neerkomt op een dagelijks tekort van bijna $4,4 miljard. Daar er over deze tekorten ook rente (hoe laag ook) betaald moet worden, lopen de tekorten steeds verder op om weer door te schuiven naar de staatsschuld. Om die reden is het voor de Fed onmogelijk om de rente te verhogen op straffe van een volledige ineenstorting van de economie. De recente verhoging van het bankdisconto met een kwart procent is in deze context niet meer dan een loos signaal.
In het verlengde hiervan heeft de Office of Management and Budget (OMB), zeg maar de centrale rekenkamer, becijferd dat de V.S. zich geplaatst zullen zien voor massive non-stop deficits for the next 70 years! Wie wil er nog in zo’n land geboren worden? De gewone man heeft absoluut (nog) geen flauw idee welke financiële catastrofe hem boven het hoofd hangt.
Bijkomend probleem
Intussen doemt er nog ‘een probleempje’ op en dat is de herfinanciering van het commerciële vastgoed dat al flink in waarde is gedaald en waarbij de eigenaars zoals pensioenfondsen en andere instituten zich geconfronteerd zien met niet bijster gewillige kredietverstrekkers. Hierbij zijn de overlevingskansen van 2988 banken (not too big to fail!) aan de orde. Dit zijn banken met een gemiddelde netto vermogenswaarde meestal kleiner dan $1 miljard met uitstaande leningen in de vastgoedsector van gemiddeld drie keer dat vermogen! Als de staat niet bij past met een ‘by-pass’ dan is er opnieuw sprake van een flinke vermogensverdamping en vele belly-up banks.
Schone lei
In de jaren ’30 bleek het opdrogen van het krediet de dood in de pot. De fout werd bij de toenmalige Fed gelegd die een opgewaardeerde goudkoppeling parenteerde aan een strak financieel beleid. Maar alleen op deze wijze kan een totaal verziekt systeem worden gesaneerd en op den duur het verspeelde vertrouwen worden herwonnen! Alleen met een dergelijk consistent doorgevoerd beleid zijn toekomstige busts and booms te vermijden.
Zoals het er nu naar uitziet kiest men daar (nog) niet voor. Maar pas wanneer we door alle schuld zijn heen‘gebrand’, kunnen we met een schone lei beginnen.
Beursvooruitzicht:
Europa
Ook in Europa is het kommer en kwel, gegeven het zelfde snel om zich heen grijpende virus.
Volgens Banque Société Générale zal n’importe welke hulp aan Griekenland slechts uitstel van executie betekenen en de ineenstorting van de euro niet kunnen voorkomen! Het is nu al zo dat nagenoeg geen enkele eurostaat zich aan de akkoorden van Maastricht weet te houden: budget groter dan 3% en de staatsschuld groter dan 60% van het BBP. Achter de schermen wordt druk overlegd hoe deze niet te bezweren catastrofe te bezweren.
Geen eenheid
Buiten Griekenland staan ook andere Zuid-Europese (Latijnse) landen, met elkaar de PIGS of ook wel Club Med genoemd, in de belangstelling. Het is genoegzaam bekend dat deze landen evenmin een allesbehalve consistent financieel en fiscaal beleid wisten te voeren. Dat was vóór de toetreding niet zo’n probleem, omdat men middels een devaluatie van de munt weer een tijdje voort kon. Het was dan ook volstrekt prematuur om deze landen al zo snel in de eurozone op te nemen. Met name Duitsland was hiervan allesbehalve geporteerd. De opname bleek mogelijk middels de akkoorden van Maastricht. Achteraf blijken die zonder serieuze sancties niet meer dan een wassen neus te zijn. Bovendien heb je voor een monetair akkoord ook een generaal politieke en een fiscale overeenkomst nodig. Die is er nooit gekomen. Een gemeenschappelijke vlag, lied en grondwet bleken al een heikel punt te zijn.
De zwakste schakel
Griekenland heeft zich bovendien bij de toetreding tot de euro met behulp van het ‘maffia’college van Goldman Sachs zwaar malafide opgesteld. Ook de andere grote bank JP Morgan schijnt bij dit ‘complot’ betrokken te zijn. In Amerika vraagt men zich nu vertwijfeld af of de Amerikaanse belastingbetaler niet mee betaalt aan de Griekse schuldproblematiek. Gezien de ambtelijke staat van corruptie in dat land zal de toeschietelijkheid vanuit Euroland in ieder geval niet bijster groot zijn.
Buiten het zicht van een adequaat toezicht bleken de Latijnse landen mee te liften op het veel stringentere monetaire beleid van de Germaanse lidstaten w.o. Duitsland en Nederland. Nog geen tien jaar na toetreding blijkt Griekenland een slordige € 48 miljard als eerste hulp nodig te hebben. Als Europa weigert bij te springen dan is er nog het IMF. Maar het is van de gekken dat dit instituut het euroblok moet gaan redden. Internationaal is het vertrouwen in de euro al bijna onherstelbaar beschadigd.
Als Griekenland met een tekort van bijna 15% van het BBP moet worden gered, geldt dat ook voor Italië met een staatsschuld van 115% van het BBP maar met een lager budgettair tekort van ruim 7% of Spanje met een budgettekort van 12% van het BBP en een werkloosheid van 20%. Portugal met een budgettekort van 9% en een staatsschuld van 75% steekt hierbij nog gunstig af. Als deze roller coaster eenmaal in beweging komt dan komen ook landen als België en Frankrijk in zicht. Volgens de Bank of International Settlements (BIS) in Basel staat er in de PIGS alles bijeen een slordige € 2.100 miljard op de tocht. Een soortgelijk bedrag is ook ‘at stake’ in de voormalige Oostbloklanden, waarover vooralsnog voornamelijk stilte wordt betracht. Van en kale kip kun je moeilijk veren plukken.
Meer voorpaginanieuws zou er niettemin in dit bestek moeten worden ingeruimd voor landen als de U.K. met een budgettekort van 14,5% en Japan met een staatsschuld van ruim 200%. Om van de V.S. met een voorspeld tekort van ruim 10% voor 2010 en een staatsschuld tot in de klucht maar niet te spreken.
Kortom, je ziet een gigantische schuldenbubble ontstaan die niet meer is te stuiten en een bom legt onder de zo gewenste hernieuwde economische groei. De risicopremies zullen sterk gaan stijgen, hetgeen Griekenland met 4 procentpunten boven de eurorente al duidelijk is gaan merken. Als gevolg daarvan zal het economisch epicentrum zich verplaatsen naar de regio’s met reële groei. Zonder rampen en met de huidige groeicijfers zal de Aziatische regio binnen tien jaar de Westerse economieën hebben overvleugeld. Canada en Australië als grote grondstoffenleveranciers zijn de witte raven van het eens welvarende Westen.
Valutacrisis finale stadium
Naarmate de schuldgroei zich als een olievlek uitbreidt, zal deze worden gekeerd door het onvermijdelijk uiteenspatten van de bond bubble. Daarmee is dan de internationale financiële chaos compleet, omdat deze sector de back bone vormt van ons financiële systeem. Er rest ons dan nog ‘slechts’ een valutacrisis als sluitstuk. Dan zitten we zelfs niet langer op een zinkend schip!
Robert Broncel
voor US Markets