Nog geen maand na mijn laatste column “Turbulente Tijden” blijken de tijden alleen nog maar aanzienlijk turbulenter te zijn geworden. Bij “bakken” dalen de negatieve berichten onze burelen binnen. Laatste nieuws uit Euroland
Niet alleen dat er groot wantrouwen bestaat in Amerikaanse leningen, intussen heeft dit virus zich vanwege een veel te hoge staatsschuld ook in Griekenland en Italië genesteld, met Spanje en Portugal op de tocht. Er wordt thans grootschalig afscheid genomen van Griekse en Italiaanse obligaties met yields hoger dan bij de introductie van de euro. Vreemd genoeg gingen deze verkopen gepaard met een sterke daling van de olie- en goudprijzen die door hun stop-loss vielen. Dit heeft te maken met hedgefondsen en andere grote marktpartijen die ijlings een deel van hun hoogwaardige beleggingen moesten afbouwen om aan hun margin verplichtingen te kunnen voldoen.
Op grond hiervan kwam het Franse Le Figaro met de vraag in hoeverre de euro tegen dit panisch geweld bestand zal blijken te zijn. De rol van Trichet is niet te benijden. Het begint ook voor hem op dweilen met de kraan wijd open te lijken.
Laatste nieuws uit de VS
Buiten het feit dat Citigroup al meer dan 26 miljard dollar aan kapitaalinjecties van staatsfondsen uit het Midden-Oosten heeft ontvangen, dreigt er nog eens een beroep van 18 miljard dollar. Dit maakt de gemoederen bijzonder nerveus. Fed-voorzitter Bernanke deed er nog een schepje bovenop door de banken aan te raden zich te preparen op het afschrijven van andere dan hun risicovolle leningen. Daarmee dreigt de bodem uit de put te vallen en wordt het vertrouwen in de financiële wereld niets minder dan een openlijke punch toegediend.
Opgebouwd kapitaal in huisbezit duikt in 2007 voor het eerst sinds 1945 onder de 50%, m.a.w. er rust op elk huis gemiddeld genomen meer schuld gerekend vanaf de aanschafprijs. De gemiddelde daling hiervan is in dit cijfer nog niet verwerkt. Volgens Standard & Poor daalde de gemiddelde huizenprijs het meest in het vierde kwartaal met een cijfer van 8,9%! Moody’s schat dat meer dan 10% van alle huizen helemaal geen equity (kapitaalopbouw) meer bezit of zelfs op een negatief cijfer is uitgekomen. De renteopslag loopt bijna parallel met het aantal sleutels dat door huiseigenaren aan de bank wordt overhandigd.
Kredietfunctie op tilt
Hoe meer zal moeten worden afgeschreven (dan tot voor kort nog werd verondersteld), hoe geringer de kredietcapaciteit wordt. Banken dienen 10% van hun middelen aan te houden. Naarmate die middelen afnemen, neemt hun kredietfaciliteit met de macht min 10 af.
Voorlopig ligt het geschatte uitstaande besmette schuldplafond op ca. 3.000 miljard dollar van een totaal ad 45.000 miljard dollar aan derivaten. Het gehele Amerikaanse BNP valt daarbij volledig in het niet. Daarnaast hebben we te maken met een totale buitenlandse dollarreserve van ca. 7.000 miljard dollar. Over de uitstaande rente hierover zullen we het maar niet hebben. De vraag is gewettigd hoe lang het buitenland nog “goed geld naar kwaad geld” blijft slingeren.
Die slinger kan in beweging worden gezet door landen die zich nog het beste deze luxe kunnen permitteren zoals de olierijke landen met Rusland, Iran en Venezuela voorop. Dit in de wetenschap dat energie een eerste behoefte blijft om te laten afrekenen in roebels, yen of straks wellicht in yuan. Hierover wordt reeds hardop gesproken. Dat zou een forse opwaardering van deze munten betekenen zonder grote nadelige exportgevolgen behalve voor China. Of het zover komt is nog de vraag vanwege het risico van een regelrechte currency crisis. China werkt intussen keihard aan de eigen infrastructuur en de interne markt en kan in dat geval blijven exporteren naar landen met een eveneens opgehoogde valuta. China voorziet hoe dan ook in een sterkere munt om de verder oplopende inflatie te kunnen beteugelen.
Steeds grotere gaten dempen
De Fed heeft de mogelijkheid tegen aantrekkelijke voorwaarden geld te lenen aan commerciële banken middels de Term Auction Facility (TAF). De banken worden aan deze (fop)speen gelegd tegen carbage collateral ofwel waardeloze onderpanden bijv. slechte leningen, die niemand meer wil hebben. Hiermee kunnen zelfs de grootste gaten worden gedempt. Deze ontwikkeling markeert een significante breuk met het tot voor kort gehanteerde financiële beleid.
Wel en weh
Tegelijkertijd meende Minister van Financiën Henry Paulson vorige week de rol van een sterkere dollar te moeten bevestigen. Hij zei letterlijk: ‘the dollar will reflect the long-term U.S. economic strength!’ Daarmee heeft hij geen enkel verkeerd woord gezegd, maar hij had net zo goed weakness i.p.v. strength kunnen gebruiken. Hij voegde er aan toe: ‘a strong dollar is in our nation’s interest ‘ en verder: ‘the long-term fundamentals are very solid and they’re going to be reflected in our currency’. Na de meer dan 50% waardedaling van de dollar in de afgelopen jaren en een op louter schuld rustende economie klinkt dat weinig geloofwaardig. Maar och, wie maalt er nog om deze uitspraken in de wetenschap dat deze regering eind dit jaar aftreedt.
Zoals voorspeld hebben de renteverlagingen nul bijgedragen tot de schuldendeflatie. Toch rest de Fed niets anders dan door te gaan met de renteverlagingen nu het virus van de kredietcrisis verder penetreert zelfs in de tot voor kort veilig geachte sectoren van het “leenbedrijf”. Het wantrouwen groeit bij de dag. Zo moest een uiterst betrouwbaar instituut als de Port Authority of New York and New Jersey (o.m. de beheerder van de haven en luchthavens) de ring uit met een rentevoet van maar liefst 20% na een nieuwe tranche van 330 miljard dollar uit de TAF-markt. Dit orgaan meende evenwel te kunnen volstaan met een rente van niet meer dan 4,3%.
De financieringsmarkt is een ongekend gevoelige slag toegebracht, terwijl de vastgoedmarkt in een vrije val is geraakt. Niemand weet nog waar deze onlangs in gang gezette tsunami eindigt. Vast staat dat een en ander weinig goeds voorspelt.
RABOBANK
Onze enige triple‑A bank geeft aan wat de hoogste credit rating nog voorstelt, als ze zelf op haar Credit Default Obligations (CDO’s) – in dit geval triple‑A leningderivaten, dus de best gekwalificeerde producten tot 81% van de waarde afschrijft. Hiermee wordt de triple‑A rating naar het rijk der fabelen verwezen. Als de RABO Bank nog slechts 19% vertrouwen houdt in eersteklas leningen dan zal dit voorbeeld ongetwijfeld worden gevolgd en ligt er een regelrechte credit melt-down met verstrekkende gevolgen in het verschiet. Als er alleen al op eersteklas leningen 81% wordt afgeschreven dan hoeven we niet te raden hoeveel er op lager gekwalificeerde leningen wordt afgeschreven.
Het valt nog moeilijk te bevatten dat straks alle leningcapaciteit via de officiële banken nagenoeg zal zijn opgedroogd. Natuurlijk slaat hier de penduleslinger door maar dan is het kwaad al geschied.
Niettemin behouden zelfs triple‑A banken, wier nood moet worden gelenigd met grootschalige kredieten, tegenwoordig toch hun triple‑A status. Wonderbaarlijk is het niet?
De rente
Intussen meldt Princeton professor Paul Krugman dat de Fed naarstig de Japanse ervaringen inzake de zero rates bestudeert. Hij voegde er aan toe dat de Fed gezien de ernst van de situatie in de toekomst misschien wel naar een negatieve rente toe moet. Dat betekent dat als de centrale bank geld uitleent er door deze bank worden toebetaald. De hefboom toegepast op kredietrisico’s zal volgens hem leiden tot een massale kredietvernietiging, zoals we nog nooit hebben meegemaakt.
De besmetting op de kapitaalmarkt leidt dus enerzijds tot een 0 rentevoetdictaat vanuit de centrale bank en een onbetaalbare hoge rente op alle vormen van krediet. Daarmee wordt niet alleen de economie om zeep geholpen maar wordt ook het vertrouwen in de centrale banken kapot gespeeld!
Commodities
De kredietcrisis in samenhang met de opkomst van Azië en de daaruit voortvloeiende sterk gestegen vraag naar grondstoffen kon niet op een ongelukkiger moment komen. Dit is o.m. zichtbaar in de ontwikkeling van de Index van de Commodity Research Bureau, afgekort de CRB. Dit is de belangrijkste inflatieindex. Hierin zijn 17 verschillende commodities opgenomen. In de grafiek is deze ontwikkeling op schaal gezet gespiegeld tegen de dollar. Aangezien alle commodities in dollars noteren, geeft dit een goed beeld. Tekenend is dat deze index sinds de eerste rate cut op 18 september vorig jaar met ruim 30% is geklommen!
Geen enkele beleggingscategorie heeft de afgelopen jaren beter geboerd dan de commodities.
Snel stijgende kosten als gevolg van tekort aan apparatuur en uitrusting, snel oplopende financieringskosten en hogere lonen enerzijds en anderzijds lagere productie onderstrepen de spanningen.
Een andere complicatie is de aanstormende energiecrisis. Volgens de laatste gegevens van het US Army Corps of Engineers blijken de wereldoliereserves nog maar een levensduur van 41 jaar te hebben. Afgezien van de olievondst voor de Braziliaanse kust zijn er de laatste 25 jaar geen grote vondsten meer gedaan. Daarbij komt dat 80% van de huidige productie afkomstig is van bronnen die 20 jaar of ouder zijn en intussen hun piek hebben bereikt. Terwijl bovendien de vraag naar olie hand over hand toeneemt, is de raffinagecapaciteit in de V.S. sinds 1981 van 324 naar 132 raffinaderijen afgenomen. Deze factor draagt eveneens bij tot een hogere distillaatprijs (diesel, stookolie, benzine).
Een goed tweede alternatief zou uranium kunnen zijn. De leverbare voorraad hiervan wordt intussen op niet meer dan 20 jaar geschat. Vandaar dat de Chinezen als gekken kolencentrales bouwen, omdat ze met hun eigen kolenvoorraad nog wel 100 jaar voort kunnen. Hierdoor nemen echter de milieuproblemen wereldwijd toe met rampzalige gevolgen voor het gewas alsmede de infrastructuur.
Hamvraag
Hoe blijf je buiten deze nooit eerder vertoonde aanstormende tsunamigolf?
Doordat de centrale banken de geldkraan wagenwijd openzetten, stroomt er veel kapitaal de markt in. Dit versterkt het klassieke inflatiescenario. De waarde (koopkracht) van het geld daalt naarmate er meer in de markt wordt gepompt. De waarde van goederen (commodities) stijgt, versterkt door de opkomst van Azië.
GOUD
geldt door de eeuwen heen als de barometer van ons financieel/economische bestel.
Sinds het dieptepunt in 2001 is de goudprijs in dollars bijna verviervoudigd, in euro’s ruimschoots verdubbeld en dit geldt ook in andere valuta’s. De stijging van de goudprijs geeft niets anders weer dan een daling van de koopkracht. Anders gezegd, de goudprijs is in wezen een constante. Alleen de koopkracht fluctueert en doorgaans naar beneden vanaf het moment van de loskoppeling van het goud in 1971. Gerekend vanaf dat jaar is de koopkracht van de dollar anno 2008 nog maar 3,6%. Met dank aan het beleid van de centrale bank.
Als de huidige goudprijs verder oploopt naar het vorige hoogtepunt in januari 1980 van omgerekend ruim 25.000 euro’s (vóór inflatie) voor een kilootje dan geeft dat richting aan een feitelijke koopkrachtdaling van ca. 25%. Gerekend vanaf 1980 zouden we na inflatie thans op een goudprijs van een slordige 60.000 euro’s moeten zitten! De goudprijs met andere commodities in de slipstreamt heeft bijgevolg nog een lange weg te gaan. Je hoeft je dan niet meer af te vragen wat er nog over blijft van onze koopkracht. In Amerika spreekt men intussen al van cash becomes trash!
Het gerenommeerde edelmetaalhuis Blanchard & Company, geeft 5 fundamentele redenen aan voor een verder stijgende goudprijs:
• afnemend vertrouwen in het internationale financiële “bouwwerk”
• de verder afnemende rol van de dollar als reservevaluta
• de lange termijn prijstrend vanaf 1971, versterkt door de opkomende markten
• stijgende productiekosten
• afnemende productie
Er zijn ook 5 manieren om in edelmetaal te beleggen, zoals:
+ in baargoud in de kluis – brengt buiten de prijsstijging niets op
+ goudrekening via uw bank – verkrijgbaar in elk gewenst bedrag
+ beleggen in een zgn. tracker of ETF – hier gaat het al gauw om grote getallen met een
minimum van 10.000 ounces of 100.000 shares
+ in een beleggingsfonds in edelmetaal – heeft voordeel van spreiding
+ in aandelen in een mijnbouwmaatschappij – door snel oplopende kosten alleen
interessant zolang de marges niet versmallen en de productie niet terugloopt.
Zoals ik in 2001 als één der eersten de goudprijsstijging mocht voorspellen — de goudprijs stond toen op ca. 250 dollar voor een troy ounce en ca. 8800 euro per kg – voorspel ik na 7 jaar dat we nog steeds aan het begin van deze stijging staan! Natuurlijk zal de stijging zich niet in een streep naar boven voltrekken. Verwacht mag worden dat de volatiliteit toeneemt naarmate de goudprijs zich in unchartered territory zal bewegen. Op- en neergaande bewegingen van 10% — 20% zullen geen uitzondering zijn. Het is dan vooral verstandig op dips te kopen, in de wetenschap dat er geen enkel ander alternatief meer voorhanden is om de koopkracht vast te houden!
Robert Broncel
US Markets