G-20 en GOLD BUGS DEEL 2

Wellicht is men ver­baasd om zo snel opnieuw een columns van Robert te kri­j­gen maar de ontwik­kelin­gen duiden echter op een steeds span­nen­der jon­gens­boek met een zeer slechte afloop. Van­daar! …

De G‑20 en de rol van het goud II

Intussen verk­eren we in een fase van duizel­ing­wekkende getallen. De Amerikaanse regering is thans bereid om $ 7.760 mil­jard klaar te leggen. Dit na een garanti­estelling van $ 306 mil­jard aan Cit­i­group, de op één na groot­ste bank (too big to fail), te hebben aange­bo­den. In het eerste bedrag zit al $ 3.180 mil­jard verdis­con­teerd aan reeds opgenomen fond­sen door diverse finan­ciële insti­tuten. Dit alles op kosten van de Amerikaanse belast­ing­be­taler (intussen al $24.000 per per­soon inclusief baby’s). Jawel, alles tegen onder­pand voor wat het waard is. Immers, het finan­ciële sys­teem mag niet omvallen. Men spreekt thans van de groot­ste mon­e­taire oper­atie sinds de New Deal in 1930. Bovenge­noemd plan maakt de eerder aangekondigde $ 700 mil­jard Trou­bled Asset Relief Plan (TARP) van Hen­ry Paul­son tot weinig meer dan een ​‘vuilt­je’.

Curatele

Er wordt noch door het Amerikaanse min­is­terie van Finan­ciën noch door de Fed ook maar enig inzicht gegeven in de kwaliteit van de onder­pan­den. In het Con­gres gaan er nu stem­men op om zow­el het min­is­terie als de Fed onder curatele te stellen, indi­en er geen nadere duidelijkheid dien­aan­gaande wordt ver­strekt. Zoals ik al in de vorige col­umn meldde, heeft Bloomberg deze kwest­ie aan­hangig gemaakt. Fed pres­i­dent Bernanke acht het antwo­ord even­wel con­tra-pro­duc­tief. Dit houdt ver­band met de waarderin­gen voor zover die zijn terug te vin­den op de bal­ansen en het ingevo­erde mark-to-mar­ket devies dat een reflec­tie vereist van de dagwaarde. 

Verder inza­kkende huizenmarkt
Intussen den­dert de huizen­markt verder naar bene­den. Met een dal­ing van 11,3% vergeleken met okto­ber vorig jaar liggen de huizen­pri­jzen nu op het niveau van 2004, met een gemid­delde pri­js van $ 183.000. Dat is de groot­ste dal­ing op jaar­ba­sis (en het jaar is nog niet voor­bij!) sinds 1968. Daarmee is het eind nog niet in zicht, want in okto­ber ston­den er nog 4,23 miljoen wonin­gen in de verkoop. Bij de huidi­ge verkoop­snel­heid zou dit pro­ces ruim tien maan­den in beslag nemen. Dat betekent opnieuw een toen­e­mende druk op de waarde van de ​‘derivaat­jes’.

Bankver­loed­er­ing

Waar zijn de tij­den gebleven dat géén hond geïn­ter­esseerd was in de rat­ings van een bank.
Nu hebben de mon­e­taire autoriteit­en besloten om met een grote tanden­bors­tel de vloed­gol­ven aan schulden onder het tapi­jt van de laat­ste groot­ste banken te veg­en, in casu Cit­i­group, JP Mor­gan Chase en Bank of Amer­i­ca. Cit­i­group bezat $ 2000 mil­jard ver­mo­gen maar heeft tegelijk astronomis­che com­mit­ments (ver­plichtin­gen) uitstaan:

• ruim $ 37.000 mil­jard aan derivaten;
• ruim $ 20.000 mil­jard aan probleemhypotheken;
• duizen­den autolenin­gen waar­van ruim 40% in de problemen.

Overi­gens mag Bank of Amer­i­ca met ruim $ 39.000 mil­jard aan derivat­en er ook zijn en dat geldt aanzien­lijk sterk­er voor JP Mor­gan Chase met maar lief­st meer dan $ 90.000 mil­jard aan derivat­en in de tas. Lehman was hier­bij vergeleken met ruim $ 7.100 mil­jard maar een kleine jon­gen. Duidelijk is nu waarom JP Mor­gan Chase alle uit­staande trades opnam van Bear Stearns en Lehman. Anders zou de derivaten­markt op dat moment reeds zijn geïmplodeerd!

Melt­down

Vol­gens de laat­ste opgave van de U.S. Comp­trol­ler of the Cur­ren­cy (O.C.C.) beza­t­en Amerikaanse banken geza­men­lijk ruim $ 182.000 mil­jard aan derivat­en. Tellen we hier­bij op wat er bij andere banken buiten de VS uit­staat dan zit­ten we op $ 684.000 mil­jard. Om u een idee te geven: dat is ongeveer 12 maal het mon­di­ale bru­to bin­nen­lands prod­uct. Hier valt geen geld meer tege­naan te drukken en dit moet dan ook lei­den tot een melt­down van het gehele inter­na­tionale finan­ciële sys­teem. Vooral ook omdat er in deze intransparante markt geen bro­kers (make­laars) zijn die vraag en aan­bod tot elka­ar kun­nen bren­gen, zoals in de huizen­markt en op de beurs het geval is. 

Bank Hol­i­day

Wellicht weet u dat er in de VS jaar­lijks een Bank Hol­i­day geldt. Dat herin­nert aan de Grote Depressie, toen de banken een paar dagen moesten wor­den ges­loten om orde op zak­en te stellen. Gegeven de huidi­ge sit­u­atie lijkt de dag steeds dichter­bij te komen dat regerin­gen waar ook ter wereld geen andere keus meer hebben dan zulks miss­chien wel in con­cert te moeten doen. In dat geval ben je dus ook als spaarder even niet zek­er van je cen­t­jes, ongeacht de garanties van de over­heid. De staat kan uit­er­aard onge­lim­i­teerd geld bli­jven bij­drukken om bij te sprin­gen, maar resul­teert in geld dat steeds min­der waard wordt. Geld lenen via de uit­gifte van nieuwe oblig­aties is er dan niet meer bij, ten­z­ij tegen buiten­sporig hoge rentes.

Goud

Alleen het aan­houden van staat­soblig­aties biedt dan nog uitkomst. De uit­be­tal­ing daar­van moet dan niet meer via de bank plaats vin­den maar recht­streeks vanu­it het staat­sloket. Het ver­haal wordt saai. Er is eigen­lijk maar één echte oploss­ing en dat is goud! In de jaren ​’30 zag Roo­sevelt ook geen andere oploss­ing meer dan de dol­lar met 40% tegen het goud te deval­ueren. Met dat per­cent­age werd tevens de schuld ver­licht en kon de deflatiedruk afne­men. Dat kan nu ook gebeuren maar vereist een degelijke voor­berei­d­ing. Als er thans, zoals blijkt, niet genoeg geld kan wor­den bijge­drukt dan kun­nen de mon­e­taire autoriteit­en op enig moment besluiten om de waarde van het geld ​‘bij te stellen’.

Het deval­ueren van valuta’s impliceert het opwaarderen van hard assets (com­modi­ties, waaron­der goud). Het goud zou dan weer als ​‘ijkpunt’ van het sys­teem moeten dienen. Echter, vooral­snog wordt het woord ​‘goud’ nog door geen enkele cen­trale banki­er in de mond genomen, omdat hier­mee het fail­li­et van het huidi­ge finan­ciële beleid wordt gemar­keerd. Het is niet voor niets dat de goud­pri­js voort­durend wordt gema­nip­uleerd. Het is de énige echte barom­e­ter, die de bankiers omge­keerd aan de muur hebben hangen! Bij de open­ing staat de goud­pri­js op de futures markt door­gaans hoger om dan lat­er op de dag weer terug te vallen. Er is nu offi­cieel sprake van een zoge­noemde two-tier mar­ket. Immers, de mark­t­pri­js van het fysieke goud ligt met een oplopende pre­mie hoger dan de futures pri­js die door de cen­trale bankiers wordt gedomineerd. 

Daar­bij komt dat goud his­torisch gezien zwaar is onderge­waardeerd. Op basis van de top in jan­u­ari 1980 zou het goud na inflatie bij­na $ 2.300 per ounce moeten doen. Het huidi­ge Umfeld van grote mon­e­taire onzek­er­he­den als gevolg van de gigan­tis­che schuldenop­bouw zou in de goud­pri­js moeten zijn weergegeven (zie ook mijn vorige col­umn). Opmerke­lijk is dat de goud­voor­raad in Fort Knox voor slechts $ 42,22 per ounce op de bal­ans staat. Dit is om aan te geven dat het goud bij de over­hei­ds­di­en­aren (nog) niet in tel is, maar het is wel goud van de belastingbetaler! 

Na afloop van de G‑20 meet­ing vorige week meldde Bernanke dat het goud als onder­w­erp niet aan de orde was geweest; er zou alleen gespro­ken zijn over nieuwe goud­verkopen(!). Dat was het offi­ciële antwo­ord. Hij zou natu­urlijk ook niets anders naar buiten hebben kun­nen bren­gen ​‘op straffe van’ het onmid­del­lijk opja­gen van de goudprijs. 

Stroomver­snelling

De ontwik­kelin­gen vol­gen elka­ar in een steeds strakker tem­po op. Op de rand van een totale ineen­stort­ing van het inter­na­tionale finan­ciële sys­teem, miss­chien wel ingeleid door de drie groot­ste Amerikaanse auto­pro­du­cen­ten, zou een volte face van de cen­trale bankiers wel kun­nen wor­den afged­won­gen. Alleen Gen­er­al Motors ver­li­est thans al $ 2.300 mil­jard per week! In het­zelfde tem­po raakt de Fed steeds meer ammu­ni­tie kwi­jt nadat er intussen $ 4.000 mil­jard in de huizen­markt en $ 9.000 mil­jard op de beurs is ver­dampt. Deze ver­damp­ing is puur veroorza­akt door een steeds grot­er wor­dende berg van geleend geld zon­der dat hier besparin­gen tegen­over ston­den. De drama­tis­che ineen­stort­ing van de secu­ri­ti­satie van het geleende geld gedurende de laat­ste 18 maan­den wordt weergegeven door de voort­durende terug­val van de omloop­snel­heid van het geld als onderdeel van deze zoge­noemde finan­cial engineering. 

Oploss­ing

Er is geen een­voudi­ge oploss­ing voor de huidi­ge kredi­et-ellende zolang cen­trale bankiers niet tot saneren over­gaan en op deze wijze de mark­ten lat­en her­stellen van de excessen. Dat kun­nen ze niet over hun kant lat­en gaan, omdat hun toezicht vol­strekt onvol­doende is geweest. Dus Jan de belast­ing­be­taler zal hier­voor moeten opdraaien, zon­der hier­aan direct schuldig te zijn. De enige keer dat Paul­son ade­quaat heeft gehan­deld, was door de teloor­gang van Lehman Bros niet in de weg te staan. 

Deflatie

Een goed voor­beeld van hoe het niet moet, tre­f­fen we in Japan. Na een gigan­tis­che pri­j­s­ex­plosie in de jaren ​’80, met name in de vast­goed­sec­tor, ging het fout. De konin­klijke tuinen in Tokyo bracht­en op een gegeven moment meer op dan de gehele staat Cal­i­fornië waard was. Daarop zak­te de Nikkei van 40.000 pun­ten terug tot onder 10.000 pun­ten. De banken bleven met gigan­tis­che onbe­taalde schulden zit­ten. Reac­tie: de banken leen­den geen geld meer uit. Het gevolg was dat de economie tot stil­stand kwam, ondanks het feit dat de cen­trale bank de geld­pers wijd open zette en de korte rente naar nul bracht. Toen betrof het alleen Japan, dat nog steeds niet uit het deflatiepro­ces is her­rezen. Deze keer is de gehele wereld aan de beurt. Waar sprake is van deflatie, sti­jgt de waarde van het geld en dalen de prijzen.

Wan­neer er gebrek aan geld is, wordt er min­der gecon­sumeerd, bli­jven winkels en bedri­jven met voor­raden zit­ten, wordt er min­der gepro­duceerd, wordt er min­der toegeleverd aan de indus­trie, zijn er min­der grond­stof­fen nodig en wordt er bijgevolg min­der getransporteerd.
Dat zie je bijvoor­beeld tre­f­fend terug in de Baltic Dry Index. Deze index traceert de bulk trans­portkosten zoals van steenkool, ijz­er­erts, auto’s, katoen, gra­nen etc. Waar tot voor kort een vracht­je in een 170.000 ton­ner meer dan $ 230.000 kostte, is de pri­js nu teruggevallen naar slechts $ 5600. Dat betekent een drama­tis­che terug­val van maar lief­st 96%! Voor beleg­gers is deze index trouwens een per­fecte graad­me­ter aan de hand waar­van een economis­che trend evi­dent zicht­baar wordt.

Afne­mend vertrouwen in dol­lar onafwendbaar

De bij­na stil­stand in de wereld­han­del kan het ver­schil mak­en tussen ​‘rustige armoede’ en regel­rechte opstanden. De belast­ing­be­talers in de VS zouden in feite als eersten moeten opstaan. Vol­gens CNBC bedra­gen de kosten van de totale bailouts al meer dan $ 4.000 mil­jard. Mor­gan Stan­ley heeft berek­end dat het fis­cale teko­rt voor 2009 op 12,5% wordt getax­eerd. Dat is meer dan het dubbele van het vorige record in 1983. Alles bijeen wordt het vertrouwen in de dol­lar er ondanks de recente sti­jging niet beter op. Integendeel! 

Goud gewild

Goud blijkt des te meer een gewild alter­natief. Buiten de gep­lande ver­hoging van de Chi­nese goud­voor­raad van 600 naar 3.000 à 4.000 ton, heeft Sau­di-Ara­bië recent voor $ 3,9 mil­jard aan goud gekocht en over­weegt Iran om olie en gas nog slechts voor goud van de hand te willen doen. Alle facetten en ontwik­kelin­gen in ogen­schouw nemend, kan wor­den vast­gesteld dat de druk op een komende goud­pri­j­s­ex­plosie als­maar toe­neemt. Op een goed moment wordt het fail­li­et van het cen­trale banken­beleid vanzelf afgekondigd als de cen­trale bankpres­i­den­ten dat zelf weigeren te doen.

Met de inmeng­ing van de cen­trale over­he­den in het bankwezen wordt aangegeven dat het exper­i­ment van de loskop­pel­ing van de dol­lar als reserve­va­l­u­ta van het goud in 1971 cat­a­stro­faal is mis­lukt. Zwevende valuta’s en een uitzin­nige geld­groei waren het gevolg. De ene bub­ble vol­gde op de andere — de exor­bi­tante inflatie in de jaren ​’70, de bub­ble in Japan, de pesocri­sis in Mex­i­co in 1994, de Aziëcri­sis in ¹⁹⁹⁷⁄₈, de tech bub­ble in 2001 en dan nu de bub­ble of all bub­bles. Als we de $ 684.000 mil­jard nog even in ogen­schouw nemen dan zit­ten we met een wereld­bevolk­ing van 6,3 mil­jard per hoofd van de bevolk­ing met een equiv­a­lent van ruim $ 100.000 opgescheept. In deze lucht­bel waan­den we ons alle­maal rijk en nu dreigen we dat te moeten terugbetalen. 

De les die uit deze ramp dient te wor­den getrokken is dat het ​‘vri­je markt kap­i­tal­isme’ onder de ​‘vri­jheid van drukpers(!)’ niet dezelfde zegenin­gen (duurzame wel­vaart) heeft opgeleverd als bij een vri­je mark­t­sys­teem ver­ankerd in goud. Met de loskop­pel­ing in 1971 heeft pres­i­dent Nixon het huidi­ge financieel/​economische mod­el de fac­to om zeep geholpen!

De wereld kan niet overnight terugk­eren naar een gouden stan­daard zon­der een heftige kredi­et­con­trac­tie met een wereld­wi­jde depressie als gevolg. Anderz­i­jds kun­nen we niet gelat­en de zak­en bli­jven pap­pen en nathouden. Er zal hoe dan ook een tran­si­tiepro­ces in de vorm van een nieuw aan regels gebon­den inter­na­tion­aal mon­e­tair sys­teem op gang moeten wor­den gebracht. Tot dusver heeft de Groep van 20 het lat­en afweten!

Robert Bron­cel
US Markets