FOUT

Noem mij twee hoof­doorza­k­en waarom het in het lev­en fout kan gaan: kud­de­per­cep­tie en over­moed afgezien van het onvoorziene toe­val. Ik moest hier­aan denken toen ik in de auto in het pro­gram­ma ​‘Pep Talk’ op BNR – het vroegere Busi­ness News Radio – viel. Met de economen Klaver en Koelewi­jn als klankbord ging het over de vraag ​‘is het einde van het kap­i­tal­isme in zicht?’ Luis­ter­aars kon­den hier­bij hun zeg­je doen.

Ver­rassend was dat van alles van stal werd gehaald, waar­bij de hypotheken­cri­sis en de bonussen als de groot­ste boos­doen­ers wer­den aange­merkt. Het korte ter­mi­jn vizier voor zover ik het heb mogen mee beluis­teren voerde de boven­toon. Aangezien het pro­gram­ma reeds op gang was, had het tele­fonisch geen nut meer ​‘in te souf­fleren’. Het kap­i­tal­isme zou al bestaan vanaf de onder­gang van ​‘onze’ VOC, geken­merkt door de ​‘vri­je mark­te­conomie van vraag en aan­bod’. Maar wat ik vooral miste was dat het niet zou moeten gaan over de oorza­ak van deze recessie of cri­sis (wie kent intussen de echte beteke­nis van dit woord?) maar over de oorza­ak van deze ​‘klipp-und-klare’ sys­teem­cri­sis. Over de gron­doorza­ak werd niet gerept, althans niet voor zover ik dat kon beluisteren.

Geen wezen­lijke wend­ing
Zolang ​‘we’ en dan heb ik het over de belei­ds­mak­ers en economen niet weten hoe de huidi­ge cri­sis dient te wor­den gedefinieerd om ver­vol­gens te kun­nen tack­e­len, zal er ook geen wezen­lijke omslag plaats vin­den. Dus bli­jven we ons maar vastk­lam­p­en aan hoop, opdat het straks weer beter zal mogen gaan. Daarover bestaat trouwens nauwelijks twi­jfel. De vraag is nog slechts wan­neer de ver­be­ter­ing zal intre­den. Maar we bli­jven wel achter een hoop dat onze koop­kracht (mid­dels ons te wacht­en hogere belastin­gen, lagere inkomens, inperk­ing van uitk­erin­gen en/​of inflatie!) niet te veel naar de knop­pen wordt gejaagd. Dit lijkt meer op ijdele hoop in plaats van zorg te hebben.

Oud paard bli­jft op stal
Stel, u maakt zich wel zor­gen en u zit toe­val­lig zelf ook nog ​‘dicht bij de knop­pen’ en u zou ver­standelijk op grond van de huidi­ge ontwik­kelin­gen willen saneren door uiterst onpret­tige en impop­u­laire maa­trege­len te nemen. Met een bij­na aan zek­er­heid gren­zende waarschi­jn­lijkheid kunt u er dan op reke­nen door ​‘de meute’ volledig te zullen wor­den afge­serveerd. Die pikt dat niet en terecht niet, want die is onkundig van dat­gene wat er nu werke­lijk pre­cies boven het hoofd hangt. Die weet niet dat deze cri­sis z’n gron­doorza­ak vin­dt in het open­breken van de Bret­ton Woods overeenkomst uit 1944 met de dol­lar toen nog aan goud gekop­peld. Die weet even­min dat de dol­lar tot juli 1971 zo goed was als het goud in Fort Knox en op grond daar­van de reser­ves­ta­tus ontleende. Hij weet even­min dat hier de kern van het prob­leem ligt noch de oploss­ing daar­toe in de vorm van een nieuw soort Bret­ton Woods. Echter, dege­nen die het wel weten en het goud met de term van een bar­bar­ic rel­ic afd­e­den, staan op straffe van veel onheil ook niet te drin­gen om ​‘dat paard’ opnieuw van stal te halen.

Het valt vooral de finan­ciële pers te ver­wi­jten deze zaak niet essen­tieel te hebben uit­ge­spit. Wie heeft het nu over de loskop­pel­ing van het goud en de daaruit voortvloeiende gigan­tis­che teko­rt­fi­nancierin­gen van de VS sinds 1971? Wie heeft het nog over zwevende valuta’s nu we de euro hebben? Voor de burg­er die naar Ameri­ka op vakantie gaat, heeft dat alleen maar voorde­len en verder had dat weinig te ​‘beteke­nen’. Sterk­er, de cen­trale bankiers waar ook ter wereld hebben zich toch achter het besluit van voor­ma­lig pres­i­dent Nixon geschaard. De vraag is of zij wel hebben begrepen welke risico’s het doorknip­pen van de gold peg­ging (kop­pel­ing) zou gaan hebben. Immers, voor de VS werd hier­mee ruim baan gecreëerd om alle teko­rten op het buiten­land te kun­nen afwen­te­len. Ik her­haal nog maar eens: ​‘the dol­lar is our cur­ren­cy but your problem!’

De dol­lar als machtsin­stru­ment
De teko­rten­fi­nancier­ing van de Viet­namese oor­log was aan­lei­d­ing om niet langer dol­lars maar juist goud als betal­ing te gaan eisen (Frankrijk). Dat stond Nixon niet toe en blies Bret­ton Woods op. De VS kon­den nadi­en hele­maal hun gang gaan. Met z’n allen zagen we de teko­rten resul­terend in steeds meer staatss­chuld maar ook meer han­delss­chuld oplopen. Sinds die tijd is de dol­lar dan ook aanzien­lijk min­der waard gewor­den. Hoe merk­waardig dat er nooit één buiten­landse bankpres­i­dent is geweest die de vinger op deze zere plek heeft willen leggen. Helaas mocht hij dat niet uit vrees voor sanc­ties waarmee des­ti­jds ook gedreigd werd richt­ing Frankrijk. Voor pres­i­dent de Gaulle in die tijd aan­lei­d­ing om de VS de rug toe te draaien, uit de NAVO te stap­pen en een eigen kern­macht (Force de Frap­pé) te ontwikkelen. 

De onaan­tast­bare waarde van goud
Waar het goud als het ultieme ruilmid­del een con­stante waarde heeft en de dol­lar bij een steeds grotere geld­schep­ping steeds min­der waard is gewor­den, werd de rest van de wereld opgezadeld met een munt die steeds min­der koop­kracht rep­re­sen­teerde. Van­daar dat alles in dol­lars uitge­drukt (met name grond­stof­fen) duur­der is gewor­den. Dat kan het beste wor­den gedemon­streerd met het vol­gende voorbeeld:

In 1945 stond een ounce (31,1 gram) goud voor $35 gepri­jsd. Je kon toen een degelijk kos­tu­um voor nog geen $20 kopen gelijk aan 0,57 ounce goud. Nu betaal je voor dat zelfde kos­tu­um iets van $600 of ook ruim een half ounce. Het zelfde geldt voor een auto of een huis. Kostte een auto des­ti­jds ruwweg $500 of 14,3 ounces tegen thans ca. $16.000 of 14,2 ounces. Een huis kostte toen iets van $5.500 of 157 ounces. Nu kost een gemid­deld huis $181.000 of 160.5 ounces. We zeggen dan dat deze zak­en veel duur­der zijn gewor­den, ja in geld maar niet in goud. Goud blijkt als tegen­waarde in goed­eren juist een con­stant ruilmid­del te zijn. Dus kent goud ook geen bub­bles! Of zoals John Hath­away van Toc­queville Gold Fund het uit­druk­te: ​‘gold is a bub­ble only for those who main­tain faith in the abil­i­ty of politi­cians and finan­cial author­i­ties to swim against the tide of defla­tion; for the rest of us, it is pro­tec­tion against mon­e­tary dam­age to come’ (of: goud is alleen een bub­ble voor dege­nen die nog vertrouwen hebben in de bek­waamheid van politi­ci en finan­ciële autoriteit­en om tegen het deflati­etij te kun­nen in zwem­men; voor de rest is het een bescherming tegen mon­e­taire aver­ij in de toekomst!) 

In euro’s zal dit ver­haal niet anders luiden. Ook deze val­u­ta kent gezien de uit­staande schulden veel te weinig goud­dekking en is bijgevolg het zelfde lot beschoren. Ondanks gemor werd ons de euro door de strot geduwd op basis van wat achter­af blijkt boterzachte voor­waar­den te zijn. Er is geen land bin­nen de euro­zone dat zich hier­aan nog houdt. Een aan­tal lan­den dreigt nu in hun schulden te verzan­den. Er mag niet gered wor­den, want dat zou een prece­dent schep­pen en de andere lan­den mee­trekken. Wie gaat er straks voor de con­se­quen­ties opdraaien? Wat is de ler­ing hieruit? Op geld rust schuld, op goud niet. Koop­kracht in de vorm van papiergeld kan wor­den verk­wanseld, maar de koop­kracht van edel­metaal ondanks alle manip­u­laties nooit. Van­daar ook die naamgeving!

Andere fout
Hoe weinig inzicht beleg­gers in ​‘geld’zaken hebben, bleek uit hun geloof dat je mid­dels injec­ties van hon­der­den mil­jar­den ​‘rode flap­pen’ de economie weer op stoom zou kun­nen bren­gen als ware er nooit een cri­sis geweest. Allicht, want bij een rente van nul kon de risi­cop­er­cep­tie ook weer naar nul en was het weer kopen geblazen. Gelet op de koersen­bor­den is het ​‘vuilt­je’ van Lehman al weer bij­na wegge­po­et­st. Er waren ook beleg­gers die naar­mate de beurzen steeds verder aantrokken hun ogen begonnen uit te wrijven. En niet ten onrechte, want een echt economisch her­s­tel puur aangezet door de over­heid kent even­min een prece­dent. Nu de Dow weer rond het niveau van 10.500 vigeert, bestaat er van ​‘hoger­hand ‘ geen druk meer de beurs te bli­jven onder­s­te­unen. Dat zou natu­urlijk weer anders zijn mocht de Dow opnieuw dreigen een deuk op te lopen.

Hier valt niet tegenop te speculeren. Hoe werd nu die zware bear mar­ket ral­ly bew­erk­stel­ligd? Men zegt dat dit een natu­urlijke reac­tie was op de veel te diepe val in de herf­st van 2008. Inder­daad is dat de opper­vlakkige lez­ing. Alleen vreemd dat deze ral­ly plots op een dag in maart door Gold­man Sax werd aangekondigd. Hoe kon men dat nu weten? Wel, omdat de aan­de­len­markt zoals ook andere mark­ten w.o. edel­metaal onder de cen­trale regie van Gold­man Sax vallen. Daarop werd er eve­neens ​‘mon­ey out of thin air’ in het beleg­gingscir­cuit gestort. De ​‘flap­pen­tap’ stond toch al open. De maf­fia is hier­bij kinderspel! 

‘Hoger­hand’
Op Wall Street wordt thans gefluis­terd dat de beurs werd aanges­tu­urd door de Fed­er­al Reserve en de Trea­sury (Finan­ciën), samen met enkele beursfirma’s. Een dergelijk lange nage­noeg onon­der­bro­ken, zeg maar onnatu­urlijk even­wichtig opgaande lijn heeft zich nog nooit eerder voorgedaan. Juist in een tijds­bestek waarin na het ontstaan van een lev­ens­gevaar­lijke sit­u­atie (herf­st 2008) vooral­snog geen enkele onzek­er­heid is weggenomen. Sterk­er: door de addi­tionele waanzin­nige schuld­cre­atie is er juist meer onzek­er­heid bij gekomen!

De beurs is intussen wel weer tot ruim $6.000 mil­jard aangesterkt. Nog­maals de vraag: waar is al dat geld zo snel na de melt down in de herf­st van 2008 van­daan gekomen? Er is geen enkele andere logis­che verk­lar­ing te vin­den anders dan van ​‘hoger­hand’.

Charles Bider­man van TrimTabs Invest­ment Research insti­tu­ut, dat hier niet zo bek­end is maar in de VS hoog aanzien geni­et, kwam hier­mee vorige week naar buiten. Met ​‘hoger­hand’ duid­de hij op het in de volksmond aange­duide Plunge Pro­tec­tion Team (PPT) dat na de Wall Street Crash in 1987 door Rea­gan in het lev­en was geroepen om des­ti­jds al bij te sprin­gen. Dit obscure gezelschap opereert uit­slui­tend achter ​‘de scher­men’, het­geen zon­der ade­quate rap­portage bij wet zelfs formeel is ver­bo­den. But who cares? Dus kan deze beschuldig­ing offi­cieel niet hard wor­den gemaakt. Van­daar dat er door som­mi­gen w.o. US Rep­re­sen­ta­tive Ron Paul steeds luider wordt aange­dron­gen op open­baar­mak­ing van de Fed’s ​‘agen­da’.

Toen­e­mende invloed Gold­man Sax
Dus de beurs ging niet zo zeer omhoog als reac­tie op de neer­gang in 2008. Even­min van­wege betere bedri­jf­s­re­sul­tat­en anders dan op grond van kostenbe­sparin­gen. Ter­wi­jl van meer con­sumentenbeste­din­gen of min­der werk­loosheid ook geen sprake is. Zo werd ken­nelijk de opgang van bove­naf in scène gezet! Dat werd gedaan met het oog op de belab­berde posi­tie van diverse grote par­ti­jen zoals banken, verzek­er­ings­maatschap­pi­jen, pen­sioen­fond­sen en andere pro­fes­sionele insti­tuten (too big to fail). Inmid­dels is een economis­che ver­be­ter­ing ruim­schoots ingepri­jsd, alleen de onder­bouwing ont­breekt nochtans. Zou dit dan het mooiste sprook­je aller tij­den wor­den? Zolang het aan Gold­man Sax ligt stel­lig, want dat huis spint er zwaar garen bij. Intussen is er al weer $16.7 mil­jard aan bonussen uitgedeeld!

Hoe nauw GS is betrokken bij het reilen en zeilen bin­nen het inter­na­tionale finan­ciële cir­cuit bleek al uit het feit dat twee min­is­ters van Finan­ciën (Robert Rubin onder Clin­ton en Hen­ry Paul­son onder Bush) uit dit huis zijn voort­gekomen. Vol­gens een recent onbeves­tigd bericht zouden er tij­dens de laat­ste G‑7 meet­ing meer dan 20 ex. GS ​‘offi­cials’ hebben aangezeten. Wat, vri­je mark­te­conomie? Je kunt alleen maar zeggen dat alles uit de kast wordt getrokken om de grote jon­gens in de VS het vege lijf te lat­en red­den ten koste van de rest van de wereld. Zolang de cen­trale bankiers in die rest van de wereld er vee­lal het zwi­j­gen toe doen, is ze dat beslist aan te reke­nen. De daders liggen straks op het kerk­hof en Jan met de pet heeft weer het nakijken! Vreemd genoeg hoor je hierover nage­noeg nie­mand malen.

Hoe fout het dreigt te gaan!
Gerek­end naar het BBP is Japan (nog) de tweede groot­ste economie ter wereld. De Japanse staatss­chuld bedraagt intussen 2,27 maal dat zelfde BBP. Dat betekent dat Japan pas weer schuld­vrij is nadat alle werkzame Japan­ners 2,27 jaar voor niks hebben gew­erkt en alle pro­duc­tie wordt besteed om de schuld te saneren. U begri­jpt het al. Dan zal er tri­est genoeg tegen die tijd geen Japan­ner meer in lev­en zijn. 

In een pas ver­sch­enen bericht afkom­stig van Société Générale in Par­i­js, geschreven door ene Dylan Grice met als titel ​‘A Glob­al Fias­co is brew­ing in Japan’, staat dat de Japanse staatss­chuld intussen autonoom bli­jft groeien. Dat betekent dat de Japanse staat meer moet bli­jven lenen op de kap­i­taal­markt dan het ooit aan belast­ing kan hef­fen. Wie heeft er dan nog vertrouwen in zo’n debiteur?

Antwo­ord: de Japanse onder­daan, want die wordt ​‘all is well’ voorge­houden! Zolang er vol­doende Japans spaargeld in de staatss­chuld wordt onderge­bracht, bli­jft het bij een veen­brand zon­der veel zicht­bare rookon­twik­kel­ing. Het wordt een andere zaak als hij in de gat­en kri­jgt dat deze schuld geen expi­ratie meer kent. Boven­di­en wordt er als gevolg van de ver­gri­jz­ing min­der ges­paard. Dan is er geen andere uitweg meer dan bij het buiten­land aan te klam­p­en, maar tegen welke pri­js? Zelfs bij een rente van 4% is er al geen ruimte meer voor maatschap­pelijke voorzienin­gen als poli­tie, onder­wi­js, infra­struc­tu­ur en betal­ing van het niet onaanzien­lijke ambtenare­nap­pa­raat. Dat wordt dan toch een nogal lev­ens­bedreigend prob­leem, niet alleen voor de Japanse natie maar voor de gehele wereld, met een weer­slag zon­der weer­ga op alle vermogensklassen.

Immers, Japan zal zich eerst moeten ont­doen van de ruim $750 mil­jard aan Amerikaans schuld­pa­pi­er en wie wil een dergelijk ​‘vracht­je’ nog opne­men van een staat (VS) die zelf al in bedenke­lijk vaar­wa­ter ver­keert? Voorts blijkt de Japanse bank nog ander­soor­tig buiten­lands schuld­pa­pi­er in bez­it te hebben. Dat ​‘voor­raad­je’ zal ook moeten wor­den geliq­uideerd. De kans is dan lev­ens­g­root dat dit schuld­pa­pi­er tegen ram℗sj pri­jzen moet wor­den aange­bo­den, waar­door de lange rente wereld­wi­jd sterk wordt opge­dreven. Daarmee staat een nieuwe grote inter­na­tionale cri­sis op de kaart. Zoals de heer Grice het uit­druk­te: ​‘zodra je een­maal op een breuk­li­jn ver­keert, kun je een aard­bev­ing verwachten!’

Robert Bron­cel
voor US Markets