Ganse imperia zijn in de wereldgeschiedenis geïmplodeerd als gevolg van het opblazen van de geldeenheid, waaraan corruptie en manipulatie uiteraard niet vreemd waren! Dat gold het oude Perzische Rijk waar koning Darius zijn eigen munt — de dailler — opblies. Dat gold 800 jaar later ook voor het Romeinse Rijk en weer 800 jaar later het Byzantijnse Rijk. Nog eens 800 jaar later ging het Duitse Rijk met hyperinflatie plat als gevolg van de opgelegde herstelbetalingen aan de overwinnaars uit de Eerste Wereldoorlog. Het Britse (verloren) Commonwealth verankerd aan het pound sterling (letterlijk: een pound zilver) en de Amerikaanse dollar (tot aug. 1971verankerd aan een ounce goud) doen er door potverteren een ietsje later alles aan ‘ditzelfde pad te bewandelen’.
De vraag ligt dan op je lip of die tijdspanne van ca. 800 jaar wel een coïncidentie is?
De interval van 800 jaar lijkt niettemin meer toeval dan het gevolg van een cyclus. Natuurlijk voltrok de geschiedenis zich in het verleden in een veel trager tempo en kostte het ook veel meer tijd een imperium op te bouwen. Misschien voer voor historici?
Historie
Het echte kapitalisme deed z’n intrede met de uitgifte van het eerste aandeel ooit door de V.O.C. (Verenigde Oostindische Compagnie) in 1606, waarvan er in mijn werkvertrek een replica aan de muur hangt. Dat ‘evenement ‘ luidde onze Gouden (niet toevallig) Eeuw in. Het aandeel, dat in die tijd nog ‘aktie’ heette en heden ten dage nog wordt teruggevonden in de Duitse Aktiengesellschaft (AG) en in de Zweedse Aktiebolaget (AB), kwam niet uit de lucht vallen. Deze ‘aktie’ gold destijds een aandeel in een schip.
Daar gemiddeld 20% van alle schepen om diverse redenen nooit meer terugkeerde, liep je met zo’n ‘ding’ een aanmerkelijk risico. Omdat er in die tijd nog nooit een maatschappij teloor was gegaan, bleek de vinding van een aandeel in een maatschappij een regelrecht gat in de markt. De aandelen gingen destijds als warme broodjes over de toonbank. De aanvankelijk ‘open handel’ op de Dam (bij droog weer), in de Oude Kerk en in de Olofskapel noodde tot één centrale notering. Die volgde met de vestiging van een centrale marktplaats in 1611 aan het Rokin, gebouwd door Amsterdam’s eerste stadsarchitect Hendrick de Keyser. Zo kun je zeggen dat onze hoofdstad het oudste beursinstituut ter wereld huist. Vanaf de Dam via het nog bestaande Beurspoortje richting Rokin loop je in feite op de ‘gewijde bodem’ van het kapitalisme. Ooit liep ik daar met een paar Amerikaanse beurslieden en vertelde hen hierover. Als antwoord kreeg ik: ‘you smart Dutch, you invented capitalism, but we have perfected it’, het commentaar hierop laat ik graag aan u.
Sinds die tijd heeft het kapitalisme vele ups en downs gekend, te beginnen met de ‘tulip mania’ in 1637. Dit was de eerste waarschuwing met een boodschap die thans nog onverminderd van kracht is. De tulp ging vervolgens in de ban en dat betekende einde ‘exercitie’. Toen zich in de jaren ’20 vorige eeuw de financiële implosie van het Derde Rijk voltrok, werd dat met even veel verbazing aanschouwd door Stalin, als zelf geïnstalleerd ‘tzaar’ van het toenmalige communistische Sovjetrijk.
Hij liet daarop zijn belangrijkste econoom Kondratieff ontbieden met de vraag of hiermee ook het einde van het kapitalisme werd ingeluid. Na een jaartje studeren was Kondratieff er wel uit. De door hem ontwikkelde lange golfbeweging heeft hem in de economische geschiedenisboekjes grote vermaardheid opgeleverd, maar het heeft hem ook zijn leven gekost. Stalin bleek niet echt gecharmeerd van zijn antwoord: het gaat ‘op’ en het gaat ‘neer’ en ‘op’ en ‘neer’, etc. en liet hem verbannen. Het heeft nadien ca. 80 jaar — intussen een langer(!) mensenleven — geduurd voordat Kondratieff’s theorie pas wezenlijk bevestigd zou worden.
Van verleden naar heden
Vooral na de implosie van het communisme is het kapitalisme zich middels de vrije marktwerking volledig te buiten gegaan. Geïnspireerd door Reaganism en Thatcherism in de jaren ’80 en ’90 was ‘the sky the limit’. Ook al is het einde van de hegemonie van het pond en de dollar nabij, daarmee is het kapitalisme nog niet opgeblazen. Wel zullen de landen met grote dollarbelangen er flink onder lijden. Dat geldt ook voor de euro, die evenzeer zwaar is ‘geïnundeerd’. Hitler zag destijds maar één uitweg door er zich proberen uit te knokken. Dat alternatief is thans niet meer voorhanden nu de euro de eenheid van Europa heeft bekrachtigd. Voor Amerika is dit evenwel een nieuwe ervaring. De huidige geldsmijterij via stimulerings- en garantiemaatregelen vloeit voort uit de ervaringen van het beleid uit de jaren ’30. Die tijd werd juist gekenmerkt door het terugdraaien van de geldhoeveelheid en gevolgd door een dodelijk internationaal protectionisme. De Britse econoom John Maynard Keynes meende het antwoord te hebben en verketterde het toenmalige beleid. Door nu de geldpers op maximum capaciteit te laten draaien, hoopt men op z’n Keynesiaans de muziek er in te houden.
Volgens een recent uitgevoerd onderzoek van de National Association for Business Economics (NABE) gelooft frappant genoeg 81% uit een panel van 43 geïnterviewde economen inderdaad in dit sprookje. Jammer was wel dat dit zelfde panel deze ‘recessie’ pas zag aankomen toen deze zich reeds aan het voltrekken was. De Fed voelt zich gerugsteund omdat er ook nu geen enkel ander alternatief voorhanden is. Echter, bubbles dienen niet met of zonder de geldpers te worden bestreden maar juist te worden voorkomen! Daarin zijn de centrale banken hopeloos tekortgeschoten!
Nu de geest uit de fles is, bereik je met het schuld op schuld stapelen slechts uitstel van executie met nog rampzaliger gevolgen. Schulden dienen hoe dan ook een keer vereffend te worden en niet te worden vooruit geschoven in de hoop dat een opnieuw aangeblazen economisch vuurtje de trek weer in de schoorsteen brengt. Dat zou alleen nog denkbaar zijn bij een inverdienbare vereffening. Alleen de staatsschuld ter hoogte van $11,8 biljoen vergt al 20% van alle belastinginkomsten ad $2 biljoen. En valt dus middels welke hoge groei dan ook nooit meer te saneren. Natuurlijk mag Larry Summers van Obama’s National Economic Council beweren dat: ‘the Obama Administration had helped pull the U.S. economy back from the “abyss” with aggressive efforts to spur growth and stabilize financial markets!’ of in goed Nederlands: Obama’s regering heeft er toe bijgedragen de Amerikaanse economie middels een agressieve inzet van de afgrond af te hebben gehouden,de groei te bevorderen en de financiële markten te stabiliseren! Maar hij vertelt er wijselijk niet bij op welke wijze dit avontuur op goed moment ten einde komt.
Op gelegaliseerde diefstal van onze bankiers(centraal of niet) zouden sancties dienen te worden ingesteld. Nu komen de heren straffeloos weg en als het éffe kan nog met een vette bonus ook. Collectief gezien mogen we ons evenmin vrij pleiten, want we hebben dit ook toegelaten!
Je mag er van uitgaan dat dit soort borden het straatbeeld steeds meer zullen gaan ‘ontsieren’.
Voor beleggers is het zaak zich niet door de waan van de dag, de week of zelfs de maand op sleeptouw te laten nemen maar vooral door de opgetrokken façades proberen heen te kijken. Op deze wijze kunnen niet alleen teleurstellingen worden voorkomen maar is men juist in staat om adequaat op de toekomst te kunnen anticiperen. Waar enerzijds grote verliezen worden gerealiseerd, zijn er tegelijkertijd ook kansen om juist van te profiteren. Men denke hierbij nogmaals aan hard assets (delfstoffen, commodities).
Als we het oog op de V.S. richten dan kunnen we drie majeure ontwikkelingen onderscheiden:
* als gevolg van de openstaande geldpers wordt de waarde van de dollar met het bijdrukken
van elke dollar steeds een beetje minder waard; volgens een bezeten mathematicus in de
V.S. is er thans al zoveel bijgedrukt dat je hiermee de oost/west afstand dus coast-to-coast
heen en terug kunt afleggen met dollarbiljetten die over de gehele afstand staande tegen
elkaar zijn gezet!
* daarmee wordt bewerkstelligd dat de koopkracht evenredig afneemt en tegelijk de schuld
implodeert – dit is een bewuste keuze!
* om de schijn van een legitiem beleid te voeren, wordt er door de ‘crisis clowns’ al het
mogelijke uit de kast getrokken om enerzijds een diffuus beeld te creëren en anderzijds
om de markten door manipulatie zodanig te ‘verkrachten’ dat er geen sprake meer kan zijn
van een vrije marktvorming*); om die reden wordt het buitengewoon lastig (wat toch al
lastig is) om een ook maar een enigszins betrouwbare langere termijn voorspelling te doen.
*) professor Alan Krueger als onderminister van Economische Zaken wijst hierop fijntjes in een bericht afkomstig van Reuters. Hij stelt hierin o.a. dat veel cijfermateriaal ondoorzichtig is, dikwijls te laat verschijnt en toe is aan harde en snelle verbetering, eerder ziet hij zelfs een verslechtering optreden; dit bericht zal hem niet in dank zijn afgenomen
*) dr. Doom, professor Roubini is eveneens nog steeds zeer kritisch en ziet met het huidige expansieve beleid de kans van een succesvolle exit strategie snel kleiner worden.
Als grootste uitdaging ziet hij het herstellen van de financiële stabiliteit zonder dat zulks weer tot nieuwe bubbles mag leiden!
Valutaperikelen
De sterk aan de dollar gekoppelde economieën (w.o. de Aziatische) hebben er belang bij om hun eigen munt niet te veel te laten appreciëren (in waarde laten stijgen) ten opzichte van de dollar of zelfs de euro. Het volgende hoofdstuk van de ‘recessie’ zou evenwel opnieuw handelsoorlogen kunnen uitlokken, nu niet zo zeer vanwege protectionisme (hoewel niet uit te sluiten) maar veeleer door concurrente devaluatie. Immers, als de dollar in waarde blijft dalen, zouden andere handelsstromen daardoor in de knoop komen. Dus men zal zich bij voorkeur aan een dalende dollar wensen te conformeren.
Zolang alle importante valuta ‘in concert’ met elkaar in een neerwaartse spiraal bewegen (zichtbaar aan de tegenwaarde in goud), hoeven de dollarreserve houdende landen de dollar ook niet te dumpen. Intussen wijzer geworden zullen deze landen wel dollars in veel grotere mate tegen hard assets willen wisselen doch zonder deze munt overigens volledig te laten vallen. De kans is groot dat de ‘korte termijn’ beleidsmakers (i.v.m. de eerstvolgende verkiezingsronde) dan ook doodleuk blijven doorgaan! Maar belangrijker is de vraag waar Jan met de Pet straks na alle van overheidswege ingezette stimuleringen en garanties de eindfactuur kan indienen.
Vroeger of later, blijft er maar één betaalmiddelcategorie over, in casu de door alle eeuwen heen geëigende hard assets met goud prominent in het voorste gelid. Door dit perspectief te schilderen, voelen de financiële beleidsmakers zich in de wielen gereden. Ze willen je doen geloven dat een ‘uitgewoonde’ papieren valuta (die ad libitum kan worden bijgedrukt) juist meer koopkracht biedt dan een monetaire valuta die niet is bij te drukken, niet met schuld beladen is, onbeperkt houdbaar en maar beperkt voorhanden is. Zie het verleden!
Vat der toekomst
Met de groeiende ongedekte tekorten is de dollar en de daarmee samenhangende koopkracht gedoemd verder in waarde te dalen. Dat heeft gevolgen voor het kwantum dollars dat thans nog bij buitenlandse banken als reserve te boek staat, alsook voor de dollar’s rol als algemeen aanvaard betaalmiddel op de internationale financiële markten. Deze rol is reeds afgenomen van 81% in 1980 naar 62,8% medio van dit jaar. Tenslotte heeft dit ook gevolgen voor de kwaliteit van leven, waarbij de V.S. zijn geduikeld van plaats vijf in 2000 naar plaats dertien in 2009, weerspiegeld in de afname van de netto vermogenswaarde per hoofd van de bevolking. Gelet op alle op deze hoofden rustende schulden zullen er maar weinigen zijn die straks het hoofd nog boven water zullen weten te houden.
Van Europa zijn er op dit terrein minder officiële cijfers bekend dan dat het aandeel van de euro in de wereld in de eerste zes manden van dit jaar is gestegen van 25,9% naar 27.5%. Ondanks alle dollarmisère is er nog geen adequaat alternatief voor deze munt en dat houdt ons allen vooralsnog in het zelfde schuitje. Als gevolg van de Amerikaanse schuldexport gaan we hierin allemaal ons steentje bijdragen. Vandaar mijn oproep dat bij de eerstvolgende presidentsverkiezingen in de V.S. de hele wereld moet kunnen meestemmen, sterker nog: een internationaal gerespecteerd presidentskandidaat moet kunnen voordragen! Wie betaalt, regeert!
In een gloedvol betoog met als titel ‘Gold, Peace and Property’ hield voormalig presidentskandidaat en huidig senator Ron Paul z’n gehoor tijdens de New Orleans Investment Conference voor dat hij intussen meer dan 300 congresleden achter zich heeft om openheid van zaken door de fed-up Fed te eisen. Letterlijk zei hij: ‘The Fed is ruining our economy’, while the U.S. government’s credibility is crashing’. Moeilijk om mis te verstaan!
Samenvattend verdient het kapitalisme gevestigd te zijn op een stevig internationaal financieel fundament, vergelijkbaar met dat van Bretton Woods uit 1944. Wie daartoe het initiatief neemt en hoe die invulling straks gaat luiden, ligt nog in de nevelen der toekomst verhuld. Als we de lijn van Jim Rogers volgen dan was de 17e eeuw van de Hollanders, the 18e en 19e van de Britten, de 20e eeuw van de Amerikanen en wordt de 21e eeuw van de Chinezen. Voor hun scherpzinnigheid, inventiviteit en niet aflatende dynamiek kan men grote bewondering hebben, voor hun corruptie en kuiperijen veel ‘minder’! Een perfecte wereld zal het wel nooit worden. Met een variatie op Churchill’s thema zouden we kunnen zeggen: ‘capitalism is the worst of all systems, except for all others that have been tried’.
Robert Broncel
US Markets