Deze column is geheel gewijd aan een zojuist verschenen exposé van de alom gerespecteerde Martin Weiss van Weiss Research. Afgezien van zijn scherpe macro analyses heeft hij vooral naam gemaakt met Weiss Ratings, het enige betrouwbare rating bureau dat alle ‘belly up’ instituten reeds vóór 2008 met naam en toenaam benoemde. Hij loopt al een slordige 40 jaar mee en kent het financiële reilen en zeilen als geen ander. Hij laat zien op welke manier de Fed later gevolgd door de ECB de koopkracht volledig heeft verkwanseld.
In z’n inleiding stelt hij dat de geldbubbel tot de meest catastrofale vernietiging van vermogens aller tijden zal leiden. Hij geeft toe dat dit een extreme voorspelling is maar het betreft dan ook een bubbel van even extreme omvang. Hoewel het volledige verhaal verder* terug gaat, haakt hij in op het jaar 1992 nadat de V.S. zich net weer enigszins had hersteld van de savings & loan crisis eind jaren ’80. De S&L instituten werden destijds nagenoeg alle gered middels het vangnet van de Federal Deposit Insurance Company (FDIC), die toen al werd volgepompt met “zwart” gedrukt geld. Deze gold als de eerste ware ‘bailout’.
* Het manipuleren van de rentemarkt dateert in feite al vanaf de oprichting van de Fed in 1913 na een aantal experimenten daarvoor. Dit werd in feite beschouwd als een algemeen aanvaard bijsturings“instrument” van de economie. Daarbij kwam dat de Fed niet alleen op de inflatie moest letten maar ook op “de vaart” van de economie. Na 1971 stond niets meer in de weg om eindeloos aan de renteknoppen te draaien. Met hogere rentes daalde de economische groei en met de lagere steeg de groei. Dit “verschijnsel” vormde voor Russisch econoom Kondratieff de basis van zijn golftheorie.
Stijgende geldhoeveelheid
Terug naar Weiss die constateerde dat na de eerste geldverslindende oorlog met Irak toenmalig president Bush Sr. met smart op een economisch wonder wachtte en daarop hulp kreeg van “legendarisch” Fed voorzitter Alan Greenspan. Deze joeg de Federal Fund rate in 2½ jaar terug van 8,25% naar 3% om dat peil vervolgens voor 18 maanden te handhaven. In die tijd was Bush al verslagen en kon Clinton bogen op een aantrekkende economie. De lage rente in die tijd zette een ieder aan om geld te lenen, want de rente kon immers ook weer omhoog gaan. Maar als banken geld uitlenen, creëren ze geld ‘out of thin air’. Immers, krediet is geld dat er vóór verstrekking niet was. Elke nieuwe lening produceert een veelvoud aan geld in de economie. Naarmate de economie weer begon te groeien, groeide ook het vertrouwen en dat vertaalde zich opnieuw in meer geldvraag. De banken gingen hier gretig op in. De geldhoeveelheid steeg in die tijd al met een derde van een biljoen dollar. 
De tech bubbel
Daarmee begon zich ook de tech bubbel af te tekenen waarbij veel nieuwe tech fondsen met soms wel 25 maal de te verwachten omzet (geen winst!) op de beurs werden gezet. De Nasdaq schoot in die jaren met maar liefst 840% omhoog. Om deze stijging te kunnen bijhouden werd er massaal geld bij geleend. De ‘sky was the limit’ en Greenspan sprak van ‘irrational exuberance’. Daarop bracht hij de rente stapsgewijs weer omhoog naar 6,5% in maart 2000. De tech bubbel stond toen op barsten, hetgeen een maand later ook gebeurde. Niet alleen de Nasdaq suisde met bijna 80% naar beneden maar ook de S&P maakte een duikeling van ruim 50%. Volgens Weiss verdampte in die tijd maar liefst $9,5 biljoen (12 nullen). Dat deed veel pijn, vooral daar waar met geleend geld was gewerkt.
Stijgende geldhoeveelheid
Desalniettemin was goede raad toen helemaal nog niet duur en dus ging de rente weer scheetsgewijs naar beneden van 6,5% in 2000 naar 3% in 2001, 1,75% in 2002 en 1% in 2003 om op dat niveau tot 2005 te blijven.
De rentebeweging levert doorgaans een effectvertraging op van 6 – 9 maanden. Vervolgens begon de vraag naar goedkoop geld weer aan te trekken om zich ditmaal op de huizenmarkt te storten. Opnieuw stonden de banken te dringen “in het gat” te springen, vooral nadat president Bush Jr. had benadrukt dat in feite iedereen een huis zou moeten kunnen kopen (subprime mortgages). De ‘monetary base’ of kredietruimte steeg opnieuw met $184 miljard in 2007. De renteverlagingen hadden ook de 30-jarige hypotheekrente flink naar beneden gejaagd met als gevolg dat de huizenbouw in 2006 met bijna 2,3 miljoen woningen steeg. Mensen kochten dikwijls een groter huis dan ze zich konden permitteren en soupeerden vervolgens de overwaarde middels 2e en 3e hypotheken weer op.
Greenspan zag het gevaar naderen en zette de renteschroef er weer op. Uit vrees voor een verder stijgende rente deed een “nieuwe generatie” woningconsumenten verwoede pogingen om alsnog een huis te kopen, temeer daar de ‘Washington elites’ wisten te vertellen dat er zich nog nooit een ‘nationwide’ vastgoedcrisis had voorgedaan. Dit tot geruststelling van de markt maar er werd niet bij verteld dat er zich in het begin van de jaren ’80 ook al een vastgoed crash had voorgedaan. Appellerend aan “de vergeetachtigheid” dus een even valse voorstelling van zaken.
De vastgoed bubbel
De gevolgen staan ons nog op het netvlies gegrift. De subprime crisis zou zo werd vervolgens meegedeeld, beheersbaar blijven maar uiteraard bleef het daarbij niet. De grootste leeninstituten zoals Washington Mutual, Wachovia Bank, Fannie Mae, Freddie Mac en AIG gingen ingeleid door mega brokers als Bear Stearns en Lehman als eerste om.
Zo zeilden we in 2008 langs de rand van de afgrond. Dat was ook zichtbaar in de stand van de beurzen die met een slordige 50% kelderden. Een slordige $15 biljoen verdampte toen, plus dat een bijna even groot bedrag in rook opging in de vastgoedmarkt. De officiële werkloosheid steeg naar ruim 10%. Vele Amerikanen beschouwden hun huis als hun oudedagsvoorziening. Dat geld is pleite. Meer dan 4 miljoen huiseigenaren zijn ontheemd geraakt en dit proces is nog in volle gang. Vorig jaar stonden er nog altijd ruim 2 miljoen ‘foreclosures’ op de rol. De vastgoed bubbel heeft al met al volgens Weiss $38,3 biljoen gevergd of $262.000 per kostwinner.
Stijgende geldhoeveelheid
Om de leeninstituten “in leven” te houden moest er weer massaal worden ‘gebailout’ en tegelijkertijd diende de economie opnieuw te worden gestimuleerd. Bijgevolg ging de rente (Bernanke) van 5,25% in 2007 weer rap naar beneden naar 0,25% in 2008 om daar vervolgens te blijven, want omhoog kan de rente NOOIT meer op straffe van een direct Armageddon. Deze val hebben Bernanke en daarna Draghi zelf gecreëerd.
Omdat de Amerikaanse banken het kredietstokje vanwege hun onafgewaardeerde derivatenbalansen niet meer konden overnemen, moest de Fed deze rol middels QE wel overnemen. Een additionele $1.8 biljoen out of thin air money werd de markt ingepompt. Het Witte Huis en het Congres zetten daarmee een ‘spending spree’ in resulterend in het verder opblazen van de staatsschuld naar $16,3 biljoen thans. Een toename van 60% in 4 jaar!
De staatsbubbel
Om een en ander te kunnen financieren werd er voor $7 biljoen aan Treasury Bonds uitgeschreven om weer in de economie te worden gepompt. De tech boom was daarmee vergeleken maar een druppel in een glas water. In de chart hieronder worden de vorige twee ‘bubbeltjes’ in 1993 en in 2003 weergegeven. Deze vallen volledig in het niet vergeleken bij de stijging van de geldhoeveelheid vanaf 2008.
Volgens de Federal Reserve staat er nu een schuld uit van meer dan $58 biljoen. Dat is 4½ maal het Amerikaanse BBP waarmee het failliet van de V.S. zich klipp-und-klar heeft afgetekend. Waar de systeembanken op Wall Street tot dusver in leven werden gehouden wordt de prijs bij Main Street (de man in de straat) neergelegd middels vermogensverlies, baanverlies, inkomensverlies en koopkrachtverlies. Door het “dresseren” van de indexcijfers lijkt het allemaal nogal mee te vallen. Niets is minder waar. Volgens John Williams van Shadowstats ligt de reële werkloosheid op 22,5% en de reële inflatie boven 10%. Dus 1 op de 5 werkenden is aangewezen op ‘food stamps’ om daarvoor steeds duurder wordend eten te moeten kopen.
Bovendien verkeert de huizenmarkt nog steeds in een dalende trend. Op de beurs, de obligatiemarkt, de vastgoedmarkt of met een spaarrekening of pensioenfonds valt nagenoeg niks meer te verdienen.
Intussen stijgt Obama’s 2013 budget met maar liefst 58% zonder dat dit nog is terug te draaien daar de staatsinkomsten aldoor dalend en de uitgaven stijgend zijn. Met hogere belastingen zet je eveneens de economie op scherp. Weliswaar zei Obama het tekort met $4 biljoen terug te draaien maar dan zou je de overheid inclusief het leger goeddeels naar huis kunnen sturen. M. a. w. de staat zal hoe dan ook onder z’n eigen gewicht bezwijken.
Europa
In Europa geldt het zelfde liedje met Griekenland voorop en Portugal, Spanje, Italië volgend. Om bijvoorbeeld in hun eigen bailout te voorzien dienen deze landen al 30% van hun BNP in de bailoutpot (ESM of hoe dit straks heten moge) bij te dragen. Hiertegen is geen enkel bezuinigingsprogramma anders dan totale uitverkoop opgewassen. Draghi’s signaal dat hij pal achter de euro blijft staan is in feite hilarisch maar kan hij anders? Hij weet als geen ander dat er hooguit nog wat tijd te kopen is.
Weiss benadrukt dat de overheid nu het hart van de bubbel vormt, waartegen geen enkel kruid is gewassen. Hij verwacht niet dat de rest van de wereld met pettenvol waardeloos bankpapier te hulp zal snellen. China zit nog met $1,1 biljoen aan buitenlands staatspapier opgescheept, Japan met $1 biljoen, terwijl de OPEC nog $259 miljard tegoed heeft. Weiss verwacht dat de crediteuren de ‘bust’ zullen inluiden die dan tot een massale coast-to-coast sociale onrust zou leiden.
Naar mijn inschatting zal dat pas gebeuren op het moment dat de opkomende landen met China voorop voldoende op eigen benen kunnen staan en vooral ook nadat voldoende goud is ingeslagen. Dit zie ik vooralsnog niet à‑la-minute gebeuren. Ondertussen vindt er permanente koopkrachtontwaarding plaats. Dat impliceert dat het ontknopingsproces ook van binnenuit kan ontstaan en dat valt in z’n spontaniteit nooit te voorspellen. Zie de plotse voedselrellen vorig jaar in Noord-Afrika.
Ten laatste citeerde Weiss 10 voormalige hoofden van de president’s Council of Economic Advisors (CEA) die allen tot de slotsom kwamen dat deze ontknoping hoe dan ook tot een ongeëvenaarde ‘massive devastating meltdown’ moet leiden. Dat hadden ze zich evenwel eerder moeten realiseren. Hij voegt er aan toe dat deze “jongelui” allesbehalve extremisten zijn en ook niets bij zo’n uitspraak te winnen hebben
De “jongens van stavast” (zonder Draghi) op dit moment bijeen in Jackson Hole in de Rockies hebben tot doel de meute in slaap te houden. Weltruste!
Robert Broncel
voor US Markets