De nieuwe redelijkheid

De homo eco­nom­i­cus kan niet omgaan met ges­loten sys­te­men. Alle hand­boeken economie zijn geschreven voor open sys­te­men. In een open sys­teem is rente­heff­ing een legi­t­iem mid­del om schuldenaren aan te sporen vanu­it het externe (bijv. Ned­er­lands Indië) het geld ​“bij te halen” dat in het nationale sys­teem ont­breekt. Maar de glob­ale economie van de mod­erne tijd werkt niet meer als een open systeem.

Als u een beet­je mijn columns hebt gevol­gd de afgelopen jaren dan weet u dat ik steeds hamer op het­zelfde the­ma. Heel kort samengevat met de onster­fe­lijke songtekst van de Gershwin’s uit Porky & Bess: It ain’t nec­es­sar­i­ly so. We stelden samen vast dat geld gelijk is aan schuld, en schuld gelijk is aan arbeid. We stelden verder vast dat we lev­en in een maatschap­pij waarin we geloven in de erf­zonde, meer spec­i­fiek de gedachte dat de schulden die onze oud­ers en wijzelf maak­ten, over­gaan op onze kinderen. We stelden tenslotte vast dat er geen uitweg is uit het sys­teem omdat de schuld door de rente steeds maar toe­neemt. De rente op de schuld moet immers steeds wor­den bijgeleend. Waar onze kinderen nu biljoe­nen in de schuld staan, zullen onze kleinkinderen triljoe­nen, onze achterkleinkinderen senona­gen­tiljoe­nen in de schuld staan. Er is geen enkele manier deze schuld af te betal­en omdat ze met elke afbe­tal­ing verder toe­neemt. Dat doet er vanu­it zek­er oog­punt ook niet toe, want het gaat niet om het geld. Het gaat om arbeid. De schuld is ont­wor­pen om vrij te beschikken over arbeid. Uw kind doet een oplei­d­ing, daar is de eerste schuld. Uw kind wil een gezin­net­je en een huis, daar is de tweede schuld. En ver­vol­gens loopt uw kind tot het pen­sioen aan de kete­nen van de loonar­beid. Hoe­zo pen­sioen? Met de astronomis­che staatss­chuld is er hele­maal geen ruimte voor pen­sioen.

Tussen het tijd­stip van het herken­nen van een prob­leem en het oplossen ervan zit­ten een aan­tal sta­dia die moeten wor­den door­lopen. Nadat een prob­leem is herk­end moet het ook wor­den erk­end. Die erken­ning ver­loopt als regel moeiza­am, en kan wor­den beschreven door het zgn. Kübler-Ross mod­el. Deze beschri­jft een traps­gewi­js pro­ces in de richt­ing van erken­ning van een prob­leem: 1. ontken­ning, 2. protest/​woede, 3. onder­han­del­ing en vecht­en, 4. depressie, en 5. aan­vaard­ing. Het zou een nut­tige oefen­ing kun­nen zijn om deze fas­es van toepass­ing te bren­gen op de beurscy­clus, maar dat is niet waar ik nu naar­toe wil. Het Kübler-Ross mod­el is ontwikkeld voor rouw­processen, en dat zijn uit­ge­spro­ken gebeurtenis­sen met een negatieve uitkomst en waar­bij we het vierde en het vijfde sta­di­um moeten door­lopen. Maar uitkom­sten hoeven niet alti­jd negatief te zijn. Het zit niet in de mens besloten dat we de hele wereld zullen achter­lat­en als Paa­sei­land – er is nog ruimte om te kiezen. Wél moeten we als samen­lev­ing de fas­es 2 en 3 afron­den, in elk geval waar het de mon­e­taire cri­sis betreft.

Omdat mensen wor­den geboren in een hiërar­chisch sys­teem (het gezin) realiseert maar een enkel­ing zich dat iedere hiërar­chie een fic­tie is. Natu­urlijk weten we dat keiz­ers, konin­gen, pausen, pres­i­den­ten en com­plete hiërar­chis­che sys­te­men in het verleden zijn omverge­wor­pen. Maar we bak­e­nen de omverge­wor­pen hiërar­chis­che sys­te­men scherp af van de hiërar­chie waarin we zélf lev­en: we herken­nen de struc­tu­ur in onze eigen lev­ens niet. Boven­di­en hebben we een terechte aver­sie tegen bloed­vergi­eten. Oog om oog laat de hele wereld blind achter, zei Gand­hi. Het sys­teem moet daarom door een nieuwe zake­lijkheid wor­den veran­derd. Die nieuwe zake­lijkheid is ons allang eigen. Hij heet boerenverstand.

Niet zo heel erg lang gele­den was de Rijn dus­danig vervuild dat er zo goed als geen vis meer in zwom. Hen­ge­laars gooiden hun schaarse vangst beter terug van­wege de kans op een lood‑, kwik- of cad­mi­umvergiftig­ing bij con­sump­tie van de riv­iervis. Die tijd is voor­bij. Niet zon­der slag of stoot, maar ze is voor­bij: er zwemt tegen­wo­ordig zelfs weer zalm in de Rijn. Het lozen van afval­wa­ter in schi­er oneindi­ge hoeveel­he­den in riv­ieren was het gevolg van het geloof in de afwa­ter­ing als ​“open sys­teem”. De capaciteit van riv­ieren en de wereldzee om afval op te nemen werd in de cal­cu­laties opgenomen als zijnde ​“oneindig”, en het heeft lang gedu­urd voor­dat men inzag dat er werke­lijk gren­zen zijn aan de groei (van lozin­gen). Maar uitein­delijk, en daar gaat het om, werd het prob­leem opgelost. Er is alti­jd ruimte om te kiezen, en de zalm is daar­van een smake­lijk bewi­js.

Lat­en we er dan nu ook voor zor­gen dat onze kleinkinderen zullen moeten lachen om het zotte mon­e­taire stelsel van hun oud­ers en opa’s en oma’s.

Jarl Kam­p­en
Pub­li­cist US Markets