De depressie van 2003?

Aan doem­denken willen we niet doen, van­daar het vraagteken achter de titel van deze col­umn. Wel willen we nagaan of er soms par­al­lellen zijn tussen de sit­u­atie op de mark­ten van­daag en in 1929, even voor het beurs­de­ba­cle begon. Miss­chien hebben we uit de lessen van het verleden iets geleerd dat ons van­daag kan helpen deze moeil­ijke peri­ode te doorkomen.

Even op een rijt­je zetten wat er gebeurde in het beruchte jaar 1929 en erna en hoe de cri­sis uitein­delijk opgelost geraakte.

Wat men in de geschiedenis­boeken aan­duidt als ​‘The Great Depres­sion’ is de nasleep gedurende een tien­tal(!) jaren van de beurscrash die plaatsvond in okto­ber 1929. Die dag ver­loren bij­na alle Amerikaanse aan­de­len gemid­deld 13% van hun waarde. Op zichzelf lijkt dat niet zo cat­a­stro­faal en de dagen erna krabbelden de koersen wat recht, wat blijkt uit onder­staande grafiek. Maar een duiv­else machiner­ie was op gang gekomen die regel­recht lei­d­de tot de zwart­ste peri­ode uit de Amerikaanse economie.

Hoe kon zoi­ets gebeuren? De twintiger jaren, ​‘the roar­ing twen­ties’ waren voor de Verenigde Stat­en en ook voor de rest van de geïndustrialiseerde wereld een peri­ode van ongek­ende bloei en groei. De markt werd over­spoeld met nieuwe ver­bruiks­goed­eren, er leek geen einde te zullen komen aan de vraag naar auto’s, koelka­s­ten en andere huishoudap­pa­rat­en. Het nieuwe medi­um radio werd enorm pop­u­lair en bracht réclame, tombo­la’s en dure shows met maar één doel, nl. de luis­ter­aars aan te zetten tot kopen, kopen, kopen. De gram­mo­foon­platenin­dus­trie draaide op volle toeren, de bio­scopen zat­en vol met mensen die zich verkeken op een glam­our-and-glit­ter wereld die in hun geest niet zo ver stond van hun dagelijkse realiteit.

De Fed­er­al Reserve werd in die dagen gecreëerd en deed bij zak­en­lui en econ­o­mis­ten de over­tuig­ing ontstaan dat ze zou zor­gen voor sta­biliteit. Immers, door rente­con­t­role zou de ​‘FED’ de economis­che motor tijdig lat­en afkoe­len. Dacht men.

Maar wat gebeurde er? Door de over­pro­duc­tie in de jaren voor 1929 stapelden zich goed­eren op die waaraan veel van de potentiële klanten geen echte behoefte had­den ofwel te duur waren om ze te kun­nen betal­en. Voor dit laat­ste prob­leem werd snel een oploss­ing gevon­den in de vorm van de aankoop op kredi­et. ​‘Buy now, pay lat­er’ was hét cre­do en auto’s, mix­ers, for­nuizen, radio’s enzovoort von­den hun weg naar ver­ruk­te gebruik­ers. In 1929 waren 60% van alle auto’s en 80% van alle radio’s aangekocht op kredi­et. Tussen 1925 en 1929 groei­de in de USA de waarde van het open­staande kredi­et van 1,38 mil­jard naar meer dan 3 mil­jard dol­lar (+117%!).

Ook op de aan­de­len­merkt liep het de spuigat­en uit. Koersen ste­gen tot in de wolken en hoger. Een voor­beeld: RCA Cor­po­ra­tion zag de waarde van zijn aan­deel in 1928 sti­j­gen van 85 naar 420 dol­lar (+394%!). Beleg­gers zagen hun porte­feuille enkel maar groeien en waren ervan over­tu­igd dat dit nooit meer zou stoppen.

De Fed­er­al Reserve reageerde door de rente in ver­schil­lende stap­pen te ver­hogen in de jaren 1928 en 1929. De beurszeep­bel zwol en zwol, maar nie­mand keek er nog naar. Lang zou de euforie niet meer duren. De aan­de­len­markt ging door de knieën op ​‘Black Tues­day’, dins­dag 29 okto­ber 1929. Zoals hier­boven gezegd was de gemid­delde koersval ​‘slechts’ 13%. De Dow Jones daalde van 381 naar 257 pun­ten (-32,5%). De investeer­den dacht­en dat de bodem bereikt was en kocht­en ent­hou­si­ast aan, tegen wat ze beschouw­den als ​‘koopjes’-prijzen. Daar­door veerde de Dow Jones index op tot ongeveer 300 pun­ten. Maar dan was het gedaan. Kijk maar naar de grafiek boven. De terug­val die vol­gde duurde tot in 1932, toen een waarde werd bereikt van ca 400 pun­ten, 90% lager dan bij het begin van de crash. Het duurde trouwens tot 1954 vooraleer de Dow de waarde van 1929 terug had bereikt.

Na de crash van 1929 vol­gde wat men noemt ​‘The Great Depres­sion’. De economie kwam bij­na tot stil­stand. Bij­na nie­mand vond nog werk omdat fir­ma’s per­son­eel afs­toot­ten. Fir­ma’s stoot­ten per­son­eel af omdat ze geen markt von­den voor hun pro­ducten en er waren geen mark­ten omdat er nie­mand nog kon con­sumeren. Een vicieuze cirkel. Banken weiger­den geld te lenen aan indi­viduen en bedri­jven, eis­ten terug­be­tal­ing op van uit­staande lenin­gen en ver­hoog­den hun interesten. 

Om toch maar iets te kun­nen verkopen, ver­laag­den lever­anciers hun pri­jzen drastisch. Nu kwa­men ook de banken in de prob­le­men, want veel van de geleende kap­i­tal­en dek­ten nu voor­raden die opeens veel min­der waard wer­den. Ook als ze de goed­eren opeis­ten, kre­gen ze maar de helft van wat ze oor­spronke­lijk waard waren. Spaarders en fir­ma’s trokken hun geld terug uit de banken, die dik­wi­jls niet in staat waren het geleende terug te betal­en en over kop gingen.

De sit­u­atie in de USA en de rest van de wereld ging er snel op achteruit. Over­leven was het enige dat meer dan 70% van de Amerika­nen kon hopen. Armoede was troef, betogin­gen vol­gden, mensen vlucht­ten naar het plat­te­land, in de ste­den ston­den hon­geri­gen dagelijks in rij in afwacht­ing van een schep soep en wat brood. Een hal­lu­ci­nant beeld voor een natie die enkele jaren eerder de charleston danste en in luxesleeën op vakantie ging en voort­durend de stroom van dol­lars op gang hield.

Hoe kwam de Depressie ten einde? Onsolv­abele banken verd­we­nen, zwakke fir­ma’s gin­gen fail­li­et, sterke bleven. Langza­am kwam het vertrouwen terug, con­sumenten kocht­en terug, banken leen­den weer geld, fir­ma’s namen terug mensen in dienst. Tegen het eind van de der­tiger jaren was de Amerikaanse economis­che motor weer op bedri­jf­stem­per­atu­ur en voelden de Amerika­nen zich terug ​‘The biggest in the world’.

Nu komt dé vraag: kan de geschiede­nis zich her­halen? Wel, het is niet te ontken­nen dat we nu in 2003 nogal wat ken­merken ons herin­neren aan de peri­ode voor de crash van 1929. We zetten ze op een rijtje:

a) kort gele­den (begin 2000) had­den we de tech­nolo­giezeep­bel, de ​‘irra­tional exhuber­ance’ van Alan Greenspan. Aan­de­len van gelijk welke dot​.com fir­ma wer­den mas­saal gekocht, ste­gen gigan­tisch in waarde tot bleek dat de vlag de lad­ing niet dek­te. Resul­taat: fir­ma over kop, beleg­ger met financiële kater, want was het geleend geld dat diende om de aan­de­len te kopen. Hier is de par­al­lel met 1929 niet duidelijk, want 2000 is nu al 3 jaar achter ons;

b) het ene schan­daal vol­gt het andere, cre­atief boekhouden en/​of ver­valsen van resul­tat­en is spi­jtig genoeg stan­daard voor vele bedri­jven. Dit was ook het geval in 1929;

c) de USA begin­nen han­del­soor­logen, zoals het ver­hogen van tarieven voor staalimport. Dergelijke maa­trege­len verg­er­den de wereld­cri­sis in 1930;

d) per­soon­lijke schulden alsmede die van bedri­jven en regeri­gen bereiken record­hoogtes;

e) de pri­jzen van ver­bruiks­goed­eren dalen;

f) merk­waardig: net als in 1928 – 1929 is er wereld­wi­jd droogte in de land­bouwge­bieden, met lev­er­ings- en pri­jsprob­le­men tot gevolg; 

g) er is een wereld­wi­jde economis­che terug­gang;

h) veel lan­den staan op het punt in gebreke te bli­jven voor het terug­be­tal­en van buiten­landse schulden. Het is te noteren dat aan de vooravond van de crash van 1929 in het Verenigd Koninkrijk een bankcri­sis plaatsvond, die wordt beschouwd als de lont in het depressie-kruidvat. 

Tot zover het overzicht van de sit­u­atie vroeger en nu. Moeten we pes­simistisch zijn? In geen geval. Want dank zij de oneindig veel betere com­mu­ni­catie van van­daag, denk aan ​‘the glob­al vil­lage’, dank zij de efficiënt werk­ende ​‘beur­swaakhon­den’, dank zij de veel stren­gere financiële en fis­cale wet­gev­ing is er veel meer con­t­role over de beur­sop­er­aties. De ​‘shake-out’ van onsolv­abele bedri­jven of bedri­jven die zich bezondi­gen aan bedrieglijke han­del­sprak­tijken is gro­ten­deels achter de rug. De beurzen hebben al een grote terug­val achter zich, voorzichtigheid is troef. Als we deze voorzichtigheid bli­jven aan­houden, kun­nen we gerust zijn dat er geen ​‘Depressie van 2003’ komt.

Jan Van Besauw

Colum­nist voor US Markets 

20 maart 2003.