‘This is the most serious financial crisis we’ve seen at least since the 1930’s, if not ever’, zei Sir Mervyn King als gouverneur van de Britse Bank. Wellicht werd hij tot deze uitspraak “geïnspireerd” door een artikel in de Britse Economist met als title ‘Be afraid’. Hierin stond dat de onderhuidse monetaire spanningen in feite niet meer te keren zijn. Een gasmasker opzetten vanwege de rookuitstoot, “vuurvaste” beschermingskleding aantrekken of de brandweer inroepen kan zelfs niet meer worden aangeduid als symptoombestrijding.
Niet alleen de Britse banken maken thans overuren in het smeden van ontsnappingsscenario’s voor het geval de euro onderuit gaat. In dat kader heeft Lloyd’s of London, ‘s werelds grootste verzekeraar, begin deze maand het zekere voor het onzekere genomen en alle Europese banken de rug toegekeerd. Immers, welke middelen staan thans nog open om de verwachte “lavastroom” te keren? De middelen zijn uitgeput of zoals oud-president Clinton het onlangs in een interview aanduidde: ‘it would be a folly to raise taxes or cut spending at this stage of the economic cycle’ (het zou dwaasheid zijn in deze fase van de economische cyclus de belastingen te verhogen of te bezuinigen). Een andere bijzondere uitspraak was dat ‘those actions would scare the bejesus out of business’ (er op neerkomend dat zulks het zakenleven grote zorg zou inboezemen).
Ook het IMF wilde niet achterblijven en waarschuwde voor een ‘global financial meltdown’.
Zichtbare vertwijfeling:
In Europa is sprake van grote vertwijfeling, vooral zichtbaar in de oplopende rentes. De Duitsers konden nauwelijks geloven dat hen dat ook zou kunnen overkomen en sloten bewust het luik toen de rente zich richting 2% bewoog. Dat daarmee slechts voor 60% van de beoogde €6 miljard werd binnengehaald, werd voor lief genomen. Uit de beweging van de Duitse rente zal de al dan niet toegeeflijke houding van bondskanselier Angela Merkel richting de rest van Europa af te lezen zijn.
Mahamed El-Erian van PIMCO, het grootste obligatiefonds ter wereld, uitte eveneens zijn bezorgdheid door te stellen dat ‘economic conditions are terrifying, recession chances are 50%’. Opvallend dat ook hij liever spreekt van een “recessie” dan van een “depressie”. In de jaren ’30 werd ook van een recessie gesproken. Pas na de oorlog begon men in de gaten te krijgen dat het om een diepe depressie ging, in beide gevallen veroorzaakt door een van politici ingegeven systeemcrisis. Voorts gaf El-Erian aan: ‘unlike Europe, the US doesn’t face an engineering problem but a political problem (Democraten versus Republikeinen), Europe has both’. De grootste dreiging voor de V.S. is volgens El-Erian dan ook in Europa gelegen.
Marshall hulp II?
Het zou zomaar kunnen zijn dat de “EHBO” voor de belangrijkste economie ter wereld niet vanuit de BRIC landen komt maar juist – u raadt het al – uit de V.S., het enige land dat over een bijna volautomatische elektronische drukpers beschikt. In de wandelgangen in Washington wordt hierop reeds aangedrongen met als motivatie: “als we eurogeddon niet weten in te dammen dan zal ook onze Marshall-hulp (na WO II) blijken voor niets te zijn geweest”. Gelet op Weiss’ landen ratings valt er weinig eer meer aan te behalen.
Zoals de vorige QE’s echter hebben aangetoond bereik je daarmee wel uitstel van executie maar tegen een hoge ‘collateral damage’ (het kost meer dan het opbrengt). Natuurlijk, Italië bijvoorbeeld zou even meer lucht kunnen krijgen maar een land als Ierland zal zich benadeeld voelen door de hoge prijs die het heeft moeten betalen om de euro de redden. Het zelfde geldt voor Portugal en Griekenland.
Malinvestment:
Ongeacht aan welke soort bailout (dit woord is intussen in nagenoeg alle landen ter wereld ingeburgerd!) ook wordt gedacht, je poetst er de schulden niet mee weg. De economische voordelen van monetaire expansie blijken niet meer dan een Keynesiaanse mythe te zijn. De economie wordt minder efficiënt niet alleen als gevolg van schuldinstandhouding maar ook vanwege nieuwe schuldcreatie, in feite niet meer dan een malinvestment. Het effect van economische groei is slechts zeer tijdelijk. Dit blijkt o.m. uit de schuldgroei in de V.S. die de afgelopen 10 jaar onder een gemiddelde 10-jaars rente van 4,2% met bijna 8 biljoen dollar groeide. Opvallend genoeg groeide het BBP met iets meer dan de helft van dat bedrag. Dit cijfer wordt bovendien vertekend door de inflatie er niet van af te trekken. Dat gebeurde vroeger terecht wel.
Ook een nieuw op te zetten (mini)stabiliteitspact onder leiding van Duitsland en Frankrijk(?) saneert niet de massale schuldcreatie binnen de eurozone, in de volstrekt verkeerde veronderstelling dat het sovereign risk hiermee zou kunnen worden teruggebracht. In ieder geval is het feestje van de financiering van de noordelijke export door de zuidelijke ‘joie de vivre’ landen voorbij nu Merkel vooralsnog te kennen heeft gegeven niet voor nog meer PIIGS schuld te willen opdraaien. Om die reden heeft de euro z’n bestaansrecht al voor een belangrijk deel verloren. Merkel weet zich gesteund door de Duitse grondwet die ze als één der beste ter wereld betitelde. Die staat evenmin overheveling van gezag aan Brussel toe. Vanuit die positie zijn de gedachten aan een eurobond of het toekennen van meer ruimte aan de ECB om meer staatsobli’s uit de PIGGS op te kopen formeel niet mogelijk.
Enige monetaire alternatief:
Na de gigantische uitverkoop in de afgelopen 15 jaar ligt er binnen de eurozone nog voor ruim 10.000 ton goud opgeslagen met een huidige waarde van bijna €450 miljard. De verkoop destijds geschiedde veelal tegen rock-bottom prijzen in de overtuiging dat het “niks” opbracht en alleen maar vierkante meters “vrat”. Intussen is deze mening uit hoofde van “voortschrijdend inzicht” aanmerkelijk bijgesteld. Het is daarom nauwelijks denkbaar dat deze voorraad zal worden ingezet ter leniging van de excessief opgelopen schulden. Tevens zou hiermee worden toegegeven dat goud zoals vanouds het echte geld blijkt te zijn.
Financieel terrorisme:
Waar de Amerikaanse centrale bank naar believen de rente kan bijsturen om het economisch proces te kunnen blijven aansturen — hoe desastreus ook de gevolgen — heeft de ECB formeel geen breder mandaat dan de inflatie in de hand te houden. Dus schulden opkopen, overnemen of geld bijdrukken is de ECB bij het verdrag in Maastricht in 1992 formeel niet toegestaan. Dat dit via de achterdeur toch gebeurt is dan ook een hoogst bedenkelijke zaak omdat hiermee slechts tijd wordt gewonnen zonder dat het ook maar iets oplost en alleen meer schuld creëert!
Ander voorbeeld: Als de rente in de V.S. onder de huidige omstandigheden aan de markt zou worden overgelaten dan zou de 10-jarige lening tenminste uitkomen op een niveau van minstens 7%, als we ons baseren op het gemiddelde in de periode 1980 – 2000. Toen was er nog geen sprake van excessieve geldgroei. De bizar laag gehouden rentevoet van thans staat de overheid toe tegen schandalig lage rentes nieuwe staatsleningen uit te schrijven om het ene gat met het andere te dichten. Dat de spaarders en pensioenvormers het bos worden ingestuurd lijkt daaraan ondergeschikt.
De rente is niets anders dan de prijs van het geld dat de laatste jaren door de centrale banken zeer nadrukkelijk tot een nagenoeg waardeloos ruilmiddel is aangemerkt. Bij een positieve reële rente (rente hoger dan inflatie) zou het edelmetaal ook weer kunnen terugkeren tot de niveaus van de jaren ’80 en ’90. Nu dient alles in het werk te worden gesteld om te voorkomen dat goud de rol van ruilmiddel weer dreigt over te nemen. Dat is ondenkbaar omdat daarmee de centrale rol van de staat is uitgespeeld en er bijgevolg geen beleid meer kan worden gevoerd anders dan op basis van het goud als onderpand.
Vandaar de niet aflatende dikwijls krampachtige ingrepen op de Commodity Exchange (COMEX) om goud en zilver onder druk te houden, terwijl in Azië het edelmetaal bij gebrek aan een sociaal vangnet juist terecht wordt gepopulariseerd. De mondiale goud- en zilverinkoop is bijgevolg dit jaar nog nooit zo groot geweest. Goud geldt bij uitstek als de anti-dollar of je zou bijna spreken van anti-doping.
Afnemende geloofwaardigheid:
Vooral de inkoop door de centrale banken buiten Europa en de V.S. is een klipp-und-klare vingerwijzing dat het vertrouwen in de dollar afneemt. Dit in combinatie met merendeels insolvente grootbanken brengt het vertrouwen in een verder neerwaartse spiraal. Daar komt bij dat de Europese banken sinds kort een zeer belangrijke financieringsbron hebben verloren: de Amerikaanse money-market funds. Deze blijken zich nu uit Europa terug te trekken en daardoor zal het Europese bankensysteem verder aan geloofwaardigheid inboeten. De afwaardering van een groot aantal grootbanken w.o. “onze” RABO door S&P (voor wat die club zelf nog aan geloofwaardigheid bezit) afgezet tegen de verslechterende macro omstandigheden is hieraan natuurlijk niet vreemd.
‘Bombshell’
Columnist en publicist Jonathan Weil liet op Bloomberg weten dat de Italiaanse UniCredit met een leverage van 24 op 1 wel eens de eerste ‘bombshell’ zou kunnen zijn. De verliezen van Italië’s grootste bank kunnen zodanig oplopen dat die op nationale schaal niet meer zijn op te vangen op straffe van een Griekse rentevoetontwikkeling.
Obama heeft al aangeboden Europa te hulp te willen schieten maar hoe anders zou zulks kunnen gebeuren dan middels een monster bailout door de Fed. Dit idee werd al eerder geopperd door econoom/nobelprijswinnaar Myron Scholes. Immers, de Fed kan eindeloos bijdrukken zij het met alle risico’s tot het inzetten van het hyperinflatie scenario. Een dergelijk idee kan alleen vanuit sprookjesland komen. Dat daarmee de uit z’n schulden barstende dollar ‘extinct’ raakt, wordt naar de achtergrond geschoven.
Een minder sprookjesachtige uitspraak was afkomstig van econoom/nobelprijswinnaar Milton Friedman: ‘most people want the government to protect the consumer; however more urgent is to protect the consumer from the government’.
Lehman’s schaduw:
Intussen wordt in de V.S. al gesproken van een monstrous domino debt collapse als er niet massaal wordt bijgedrukt en hulp aan Europa uitblijft. Daarmee verklaart de krankzinnige zich voor nog krankzinniger en dat legt tevens de wanhoop bloot. Men ziet de schaduw van Lehman naderen in de wetenschap dat die weer zwaar zal worden overschaduwd. Tegen deze achtergrond dienen cash en edelmetaal (maar niet in tastbare vorm want dit wordt bij aankoop geregistreerd zomin als een goudrekening bij de bank want met de val van de bank ben je je papieren goud kwijt!) in ieders portefeuille voldoende aanwezig te zijn. Na de val komen de koopjes en zal het edelmetaal als enige blijken reële koopkrachtpariteit te bieden zoals dat door alle eeuwen heen het geval is geweest! Ook al zou de goudprijs nu naar $100.000 per ounce stijgen, betekent dat niet dat de winst vanaf het huidige niveau meer dan $98.000 zou bedragen. De koopkracht is alleen met de omgekeerd evenredige factor gedaald of nagenoeg geheel genihiliseerd. Ik herhaal nog eens: het goud kent geen prijs, alleen de waarde van het bankpapier wordt in goud uitgedrukt.
Het gehele Amerikaanse schuldencomplex annex de Europese banking nexus ad €31 biljoen (schatting IMF) overziende zou het maar het beste zijn deze vulkaan gewoon z’n werk te laten doen. Zeker, het zal tijd kosten voordat de “lava” bijdraagt tot nieuwe “bodemrijkdommen” maar dat is uiteindelijk wel het enige positieve lange termijnvooruitzicht.
Veiligst is de grote instituten (zie inleiding) te volgen en te zorgen voor uitplaatsing van je vermogen buiten de eurozone. Mijn Bankplan als onderdeel van de Strategische Modelportefeuille, biedt daartoe concrete aanknopingspunten.
Robert Broncel
Copyright, 30 november 2011 www.robertbroncel.com.