Beurspsychologie. Voorkom beursblindheid.

Inlei­d­ing
De wereld zit com­plex in elka­ar. We wor­den over­spoeld met infor­matie. Infor­matie komt van alle kan­ten op u af; — fold­ers; — kran­ten; — web­sites; — het jour­naal; — tips van een goed­wil­lende buur­man; — boeken en natu­urlijk de ongevraagde adviezen die uw oom op elke ver­jaardag ten gehore brengt. Wat moet u met al deze infor­matie en nog belan­grijk­er welke waarde of beteke­nis kent u deze infor­matie toe? 

Infor­matie
Het koersver­loop staat niet op zichzelf maar is alti­jd een afspiegeling van veran­derende omgev­ings­fac­toren. Deze omgev­ings­fac­toren, bijvoor­beeld macro-economis­che cijfers, staan alti­jd in ver­band met andere cijfers. Op deze wijze ontstaat er een con­text ofwel een beur­somgev­ing. Slechte werk­looshei­d­sci­jfers kan van invloed zijn op de psy­cholo­gie van de mas­sa. Zij kun­nen somber gesteld zijn, het­geen zich ver­taald in een lager con­sumenten­vertrouwen die uitein­delijk de con­sumentenbeste­din­gen in negatieve zin kun­nen beïnvloeden. 

Het is erg moeil­ijk om te voor­spellen welk effect alle veran­derin­gen op elka­ar teweeg brengt. Hoe kunt u weten wat al deze infor­matie voor een gedacht­en oproept in de hoof­den van al die miljoe­nen beleg­gers, con­sumenten en belei­ds­mak­ers. Bijvoorbeeld: 

‘Welk effect heeft een hogere oliepri­js op het gedrag van de con­sument en welk effect heeft dezelfde hogere oliepri­js op het invester­ings­beleid van Oliebaron­nen uit het Mid­den-Oost­en. Zij kri­j­gen steeds meer te mak­en kri­j­gen met sociale onlus­ten als gevolg van de sti­j­gende inflatie. Oliebaron­nen hebben hun val­u­ta gekop­peld aan de dol­lar. Bli­jven zij dit doen? Welk gevolg zal hun gedrag hebben op de koer­son­twik­kel­ing van de AEX of van over­he­den die de oliesec­tor willen nationaliseren?’ 

Beteke­nis geven
Alle beursin­for­matie of al het economis­che nieuws kri­jgt pas beteke­nis zodra u in staat bent om te beschri­jven welke ontwik­kelin­gen er gaande zijn. Nog belan­grijk­er is het om te weten welke con­se­quen­ties deze ontwik­kelin­gen hebben voor macro-economis­che cijfers, bedri­jf­sec­onomis­che cijfers, beleg­gersen­ti­ment en bijvoor­beeld koer­stech­nis­che fac­toren. Als er iets op één of meerdere gebieden veran­dert, kan dit de koersen beïn­vloe­den. De beur­somgev­ing veran­dert con­tinu. U staat voor de opdracht om deze veran­derin­gen steeds maar weer een beteke­nis te geven. Pas dan kunt u een welover­wogen beleg­gings­besliss­ing nemen. 

Door de als­maar veran­derende beur­somgev­ing in kaart te brengt kunt u beter begri­jpen wat er op de beurs gebeurt en welke con­se­quen­ties dit op ter­mi­jn heeft voor de koer­son­twik­kel­ing. Het cat­e­goris­eren van nieuws­feit­en naar macro-economis­che cijfers, bedri­jf­sec­onomis­che cijfers, poli­tieke ontwik­kelin­gen en koer­stech­nis­che gegevens, kan u helpen bij het ver­groten van uw inzicht. U kunt daarmee een betere beleg­ger worden. 

Waarne­men met oogk­lep­pen op
Zoals gezegd zit de wereld op een com­plexe manier in elka­ar. Deze com­plex­iteit kan aller­lei span­nin­gen oproepen omdat er sprake kan zijn van een gevoel van con­trolev­er­lies. U kunt al snel het gevoel kri­j­gen dat u het overzicht mist. Om dit gevoel te com­penseren kun­nen beleg­gers de com­plexe wereld gewoon vereen­voudi­gen. U kunt de beur­somgev­ing vereen­voudi­gen door uzelf te richt­en op een beperkt aan­tal gegevens. Ofwel, u sluit zich af voor nieuws­feit­en. In plaats van het bos ziet u slechts de voorste rij bomen. Dit is niet vreemd maar blijkt een veelvoorkomend menselijk pro­ces te zijn van­wege de beperkin­gen van onze hersen­processen. We kun­nen 5 tot 9 cijfers of het­zelfde aan­tal woor­den tegelijk in ons werkge­heugen houden. Probeer maar eens meer dan 9 woor­den te onthouden! Dat zal niet lukken zon­der een ezel­brugget­je voor jezelf te bedenken waarmee je de gegevens meer hanteer­baar maakt.’ Op basis van deze gegeven is het heel begri­jpelijk dat u een selec­tie maakt uit de ver­schil­lende beurs­beïn­vloe­dende fac­toren zoals; macro-economis­che ontwik­kelin­gen, bedri­jf­sec­onomis­che fac­toren, het beleg­gersen­ti­ment, poli­tieke fac­toren, en bijvoor­beeld koer­stech­nis­che fac­toren. U loopt het risi­co om over­be­last te rak­en als u alles wilt bijhouden. 

Daar­naast hebben we ook een aan­tal aange­boren vuistregels die ons helpt met onze waarne­m­ing en infor­matiev­er­w­erk­ing. Zo hebben we de voorkeur voor infor­matie die onze mening beves­tigd, ter­wi­jl het in som­mige gevallen juist beter zou zijn om aan­dacht te best­e­den aan tegen­stri­jdi­ge infor­matie. Het voordeel van deze vuistregel is echter wel dat we meer vertrouwen in beslissin­gen hebben. Zon­der deze vuistregel zouden we alleen maar twi­jfe­len! Een tweede voor­beeld hier­van is dat we ons soms te veel focussen op één of enkele fac­toren van een besliss­ing, en zo andere aspecten negeren. Dit hangt weer samen met onze beperk­te geheugen­processen, die niet zo uit­ge­breid zijn als een gea­vanceerde com­put­er. Een derde voor­beeld van eige­naardi­ge denkprocessen is dat we té veel waarde hecht­en aan recente ontwik­kelin­gen, en niet genoeg naar ontwik­kelin­gen op de lange ter­mi­jn kijken. Zoals we verderop zullen zien hebben vooral veel beursver­slaggev­ers last van dit effect. Waarne­men zon­der oogk­lep­pen op, blijkt nog een hele uitdag­ing te zijn!

Beleg­gers die hun beleg­gingswereld vereen­voudi­gen en niet vol­doende uitk­ijken kun­nen in één van de boven­staande valkuilen trap­pen. Zij lopen het risi­co dat zij alles wat zij zien en horen als losse frag­menten in zich opne­men zodat zij niet goed in staat zijn om alle infor­matie een beteke­nis te geven. Noodged­won­gen con­cen­tr­eren ze zich op details en hebben daar­door geen oog voor de bredere con­text, waar­door ze bijvoor­beeld opmerkin­gen van anderen (te) let­ter­lijk nemen. Dit bemoeil­ijkt het nemen van beleg­gings­beslissin­gen en is er een reëel gevaar voor het ontstaan van con­textuele beurs­blind­heid. Buiten­staan­ders kun­nen dit gedrag bestem­pe­len als vol­gt bestem­pe­len; ​‘Beleg­gers beleggen met oogk­lep­pen op.’

Blind voor beur­somgev­ings­fac­toren
De beurscon­text kun­nen we verde­len in een waarneem­bare con­text en een niet-waarneem­bare con­text. De waar­waarneem­bare con­text geeft de feit­elijke sit­u­atie weer. Ofwel alles wat zicht­baar, hoor­baar, of voel­baar is. U kunt op basis van het­geen u voelt, leest of ziet een oordeel geven over de feit­elijke sit­u­atie. Bijvoor­beeld: ​‘als de inflatie sti­jgt wordt het lev­en met bijvoor­beeld 2,2 pro­cent duur­der.’ De niet-waarneem­bare beur­somgev­ing bestaat nog niet. Deze moet u eerst tot uw ver­beeld­ing lat­en spreken op basis van toekom­stige verwachtin­gen die u basseert op basis van uw geheugen of de beurs­geschiede­nis. Bij de niet-waarneem­bare con­text komt het erop aan om de losse feit­en in een grot­er geheel te zien, en hieruit con­clusies te trekken: ​‘De gevol­gen van een wereld­wi­jde sti­j­gende inflatie kan de koop­kracht aan­tas­ten, waar­door er sociale onlus­ten kun­nen ontstaan of waar­door als gevolg van een dal­ende koop­kracht de win­st­gevend­heid van bedri­jven onder druk komt te staan zodat de kans op nieuwe ontsla­gron­des heel goed denkbaar is.’ Om een voorstelling te kun­nen mak­en van deze opeen­vol­gende con­se­quen­ties moet u een ver­band kun­nen leggen tussen de wed­erz­i­jdse beïn­vloed­ing van de ver­schil­lende beurs­beïn­vloe­dende fac­toren. Om hier beter in te wor­den is het belan­grijk dat de beleg­ger the­o­retis­che ken­nis heeft van het ver­band tussen bijvoor­beeld con­sumentenbeste­din­gen en werk­loosheid. Min­stens even belan­grijk is het om bewust én actief infor­matie te zoeken over ontwik­kelin­gen. Het is ver­lei­delijk te denken dat men al vol­doende op de hoogte is en dus niet hoeft te kijken naar nieuwe en of tegen­stri­jdi­ge informatie. 

Hoe kun­nen we beurs­blind­heid voorkomen?
Beschei­den­heid siert niet alleen de mens, ook besliss­ing­sprocessen wor­den ver­be­terd door een bepaalde mate van beschei­den­heid. Door te verkomen dat men teveel over­tu­igd raakt van zijn of haar eigen gelijk is het ons advies om aan­dacht te best­e­den aan tegen­stri­jdi­ge infor­matie. Een ander advies is dat u min­der aan­dacht besteed aan de media (vooral tij­dens beur­suren) omdat u daarmee kunt voorkomen dat u zichzelf te veel focust op één of een beperkt aan­tal fac­toren. We weten namelijk uit onder­zoeken dat mensen teveel aan­dacht best­e­den aan recente data (zoals de jong­ste inflatieci­jfers) en te weinig kijken naar de impli­caties van de lan­gere trend in de cijfers. Als beleg­ger kunt u hier­mee uw voordeel doen, mits u niet met de oogk­lep­pen op achter de rest aanholt! 

Met betrekking tot de infor­matiev­er­w­erk­ing van mensen valt op dat mensen vaak niet meer weten welke fac­toren ze hebben meegenomen in hun besliss­ing zodra een­maal deze besliss­ing is genomen. Weet u nog alle fac­toren die bij­dra­gen aan uw opinie over de beurs? Grote kans dat het moeil­ijk is om aan te geven via welk pro­ces u tot uw con­clusie kwam, vooral omdat ook emoties als opti­misme of (meer recen­ter) angst ook een rol spe­len. Probeer daarom eens de feit­elijke en waarneem­bare beur­somgev­ing zoals economis­che groei, bedri­jf­swin­sten en inflatie bij te houden op papi­er of in een Excel spread­sheet. Voor het nemen van een besliss­ing probeert u dan zoveel mogelijk alle door u verza­melde fac­toren mee te nemen. Hier­door wordt het ook makke­lijk­er om een gewicht aan bepaalde fac­toren te geven. Wellicht dat het moeil­ijk­er wordt om een analyse te mak­en, en miss­chien moet u soms wel toegeven het ook ​‘even niet te weten’, grote kans dat de kwaliteit van uw beslissin­gen toeneemt. 

Beursver­slaggev­ers
Het komt vaak voor dat beursver­slaggev­ers de koer­son­twik­kel­ing verk­laren op basis van een beperkt aan­tal fac­toren van de beur­somgev­ing. Ofwel, zij selecteren vaak één of enkele feit(en) die zij gebruiken om de com­plexe beurscon­text te verk­laren. Logisch, want zij hebben onvol­doende colum­n­ruimte om dieper in te gaan op de beur­somgev­ing. Som­mige kran­ten hebben spe­ci­aal analy­ses of columns in hun krant opgenomen die zich veel meer lenen om de omgev­ings­fac­toren in kaart te bren­gen en ver­beeld­ing te mak­en welke con­se­quen­ties het hoofdthe­ma (bijvoor­beeld inflatieon­twik­kel­ing) heeft op de andere omgevingsfactoren. 

Beleg­gers kun­nen zich bij het nemen van beleg­gings­beslissin­gen veel beter richt­en op de analy­ses dan de beursver­slaggev­ers die een verk­lar­ing van de dagelijkse gang van zak­en weergeven. We kun­nen, hoe begri­jpelijk dit ook is, vast­stellen dat beursver­slaggev­ers vaak blind zijn voor de beur­somgev­ing. Wees daarom alti­jd kri­tisch naar de verk­larin­gen die u in een dag­analyse leest en richt uzelf meer op de analy­ses met meer inhoud. 

Toch zijn er enkele uit­zon­derin­gen bij de anal­is­ten. Per­soon­lijk vin­den wij Kees de Kort en Willem Mid­delkoop inter­es­sante beursver­slaggev­ers omdat zij in staat zijn om op basis van feit­elijkhe­den een (vooral­snog) niet-waarneem­bare con­text kun­nen neerzetten. Omdat deze ver­beeld­ing nog niet past in het hoofd van vele beleg­gers, wor­den deze man­nen vaak als doem­denkers beschouwd. Toch kri­j­gen zij, soms pas na maan­den, vaak gelijk omdat zij in staat zijn om de wed­erz­i­jdse beïn­vloed­ing van de beurs­beïn­vloe­dende fac­toren zoals macro-economis­che veran­derin­gen ten aanzien van de bedri­jf­s­re­sul­tat­en van te voren goed kun­nen inschatten. 

Ver­hoog uw beleggingsresultaat
Als u in staat bent om het economis­che nieuws beteke­nis te geven kunt u vol­gens ons uw beleg­gingsre­sul­taat aanzien­lijk ver­hogen. Zek­er als u reken­ing houdt met uw eigen per­soon­lijke omstandighe­den, vaardighe­den, inter­ess­es en eige­naardighe­den. Als u leert om de beursin­for­matie zodanig te inter­preteren dat u daarmee een zo goed mogelijk beeld kunt vor­men over de gevol­gen voor toekom­stige macro-economis­che cijfers, bedri­jf­sec­onomis­che cijfers, het beleg­gersen­ti­ment, poli­tieke omstandighe­den en bijvoor­beeld veran­derende koer­stech­nis­che fac­toren bent u al een heel eind op weg. 

Deze col­umn is tot stand gekomen als gevolg van een samen­werk­ingver­band tussen Jos Magen­dans ( web­mas­ter: www​.psy​cholo​gieen​be​leggen​.nl ) en Arnoud Rade­mak­er. Wij zullen zo nu en dan de rubriek ​‘Beur­spsy­cholo­gie’ voor u verzorgen. 

Dis­claimer.
Deze col­umn heeft uit­slui­tend edu­catieve doelein­den. Niets van de tekst is op te vat­ten als een con­creet beleg­gingsad­vies. Over­leg alti­jd met een pro­fes­sionele beleg­gingsad­viseur van uw bank voor­dat u enige actie onderneemt. U bent ver­ant­wo­ordelijk voor uw eigen beleg­gings­beslissin­gen. Advies: lees de disclaimer!