De toekomst zal er anders uitzien dan wij ons op dit moment kunnen voorstellen. In ons denken gaan we er immers vaak vanuit dat de huidige situatie wordt gecontinueerd. We verwachten steeds meer van hetzelfde. Is dit een logische gedachte? Née. We denken niet logisch maar psychologisch. Niets is van blijvende aard. Alles is aan verandering onderhevig. Soms snel, soms heel langzaam. In deze column bespreken we een aantal contraire signalen die van invloed zijn op toekomstige koersontwikkelingen. Mensen reageren op elkaar als kuddedieren. Zij lopen elkaar massaal achterna. Trends zijn niet voor niets trends. Mensen zoeken naar erkenning, zekerheid zodat zij zich veilig kunnen voelen en daardoor zichzelf veilig wanen. Ook willen mensen een (sociale)beloning ontvangen voor het gedrag dat zij ten toon spreiden. Bovendien willen de meesten onder ons graag ergens bijhoren. Dat begon al op de lagere school. Weet u nog hoe leuk u het vond als u werd uitgenodigd voor een verjaardagsfeestje? We zijn sociale wezens.
Notoire dwarsliggers kunnen moeilijk aansluiting vinden in een groep. Zodra zij buiten de groepsnorm vallen lopen ze het risico dat zij uit de groep worden gezet of te worden weggepest zodat zij zelf hun biezen pakken. Dit soort processen gebeuren soms heel subtiel en soms heel openlijk. Zij die zich conformeren aan de groepscode worden gewaardeerd en ervaren deze waardering als prettig. De waardering wordt beleeft als een beloning. De volgende voorbeelden illustreert dit gedrag:
‘In de jaren zeventig gingen we met z’n allen naar Frankrijk. De auto was volgeladen met aardappelen. Zat je zonder piepers, dan kon je op de overvolle camping waar iedereen overigens ‘(tent)haring aan (tent)haring’ stond vast wel een kilootje lenen. Op het moment dat je in de Alpen door een Nederlander werd tegemoet gereden, gingen de lichten aan. Ook (oudere) motorrijders kunnen zich dit principe van gelijkgestemden nog wel herinneren. Beleggers zijn net zo. Ook zij zoeken gelijkgestemden op en proberen soms contraire beleggers soms op een subtiele manier of soms heel openlijk (wellicht uit zelfbescherming) van de weblog weg te jagen. Hoewel het om hele menselijke reacties gaat is het toch van belang om bij stil te staan in hoeverre u zelf (nog) openstaat voor tegengestelde meningen. Per slot van rekening is het heel goed mogelijk dat deze meningen op grond van hun waardevolle analyse richting bepalend kunnen zijn voor toekomstige koersontwikkelingen.
Aan het eind van de jaren negentig werd er op verjaardagen vaak over kansrijke aandelen gesproken. Successen werden breed uitgemeten. Nadat de beurs fors was gedaald haalde je het wel uit je hoofd om over aandelen te praten. Mensen hadden soms hun buik vol van die aandelen. Zo sprak ik enige tijd geleden nog iemand die letterlijk ziek was geworden van de beursperiode na het millennium. Met afgrijzen denkt hij terug aan de eerste jaren van deze eeuw. Hij had vlak voor het hoogtepunt een groot bedrag in aandelen geïnvesteerd. Na de sluipkrach is hij heel veel geld kwijt geraakt. Nog steeds wil hij liever niet over de beurs praten. Hij heeft zijn buik er vol van.
Zoals gezegd zoeken beleggers naar gelijkgestemden. Volgens de sociale psychologie, bijvoorbeeld Maslov, hebben mensen behoefte aan erkenning en waardering. Bij gelijkgestemden kun je deze behoefte erkenning en waardering bevredigen. Gelijkgestemden kunnen je geruststellen. Het kan voor beleggers heel bedreigend zijn om te horen dat de waarde van het belegd vermogen of de waarde van het huis veel sterk in waarde kan dalen. Gelijkgestemden stellen je gerust met herkenbare overtuigingen. Dat horen beleggers graag.
Toch kleven er ook risico’s aan als beleggers zichzelf alleen maar in te laten met mensen die het eigen gedachtegoed vertolken en versterken. Immers, zij zoeken de veiligheid van de groep op, terwijl zij daarmee die andere meningen structureel uitsluiten of verbannen. Daardoor lopen zij het risico om zichzelf af te sluiten voor ontwikkelingen die een tegengestelde ontwikkeling signaleert. Zij lopen de kans om als gevolg van bijvoorbeeld een grote koersval of een sluipkrach pas te laat de werkelijkheid onder ogen te zien. Helaas, moeten zij dan hun wonden likken. Daarentegen lopen contraire denkers het risico om veel te vroeg op de feiten vooruit te lopen. Zij gaan al uit van een nieuwe fase van de beurscyclus terwijl de oude nog niet is afgerond. Zo makkelijk is dat beleggen niet. Wij weten hier ook alles van ;-)
Ook op de beurs zijn trends waar te nemen. Technische analisten noemen dit een opgaande trend of een dalende trend. Als de koersen langdurig stijgen spreekt men van een opgaande trend. Beleggers verwachten dat deze periode met stijgende koersen zal blijven voortduren. Beleggers blijven tot het omslagmoment driftig aandelen kopen. Omgekeerd geldt hetzelfde. Als de koersen langdurig zijn gedaald gaan beleggers ervan uit dat deze periode zal blijven voortduren. Zij blijven aan de zijlijn staan. Het tegendeel is waar. In de zomer van 1978 besteedde een magazine een hoofdartikel met de titel ‘De dood aan de aandelen’ (bron: Geld verdienen in een stijgende en dalende markt, Stan Weinstein). Vervolgens steeg de beurs gedurende drie jaar. De stelling dat beleggers niet logisch maar psychologisch denken komt niet zomaar uit de lucht vallen.
Beleggers die logisch nadenken vormen op een gegeven moment een afwijkende mening ten aanzien van de kritiekloze massa. Zij wijken af van de gangbare visie ten aanzien van bijvoorbeeld de algemene verwachting van stijgende koersen. Zij lopen niet meer met de kudde mee. Contrair beleggen is niet zo eenvoudig. De overgangsfase herken je aan de hand van de beurscyclus. De topfase en dalende fase zijn vaak perioden die veel verwarring oproepen. Daarnaast zijn er binnen een dalende fase of binnen een stijgende fase altijd perioden te zien die een tegenovergestelde beweging laten zien. Technische analisten noemen deze bewegingen in ook wel een technische correctie. Welke uitgangspunten u ook in acht neemt, het gaat erom of u deze tegengestelde beweging kunt verklaren en zelfs logisch vindt. Als u tot de conclusie komt dat er iets vreemds aan de hand is kunt u misschien wel tot de conclusie komen dat het tijd wordt om de kudde te verlaten.
Beleggers lijken soms op lemmingen. Deze dieren staan erom bekend om zonder na te denken met de groep mee te lopen en zelfs massaal de zee in te lopen om de verdrinkingsdood tegemoet te gaan. Beleggers gedragen zich ook zo. Voordat er een crash plaatsvindt heerst er meestal een uitbundige sfeer. Niemand denkt na of deze periode met een koersstijging wel gerechtvaardigd is. Degenen die waarschuwende geluiden laten horen, worden uitgelachen of weggehoond. Totdat de zee is bereikt. Maar dan is het te laat. Beleggers verliezen dan massaal hun geld, likken nadien hun diepe financiële wonden of zijn verzopen waardoor ze nooit meer op de beurs terugkomen. Wilt u dit te voorkomen? Dan moet u blijven nadenken over uw beleggingsactiviteiten en eventueel contrair durven te handelen.
Contraire beleggers worden actief zodra de algemene opinie luidt dat de beurs alleen maar een richting op kan gaan, namelijk omhoog of naar beneden. Het is misschien logischer om te veronderstellen dat er op basis van feitelijkheden een aantal alarmbellen gaan rinkelen. Deze signalen kunnen gebaseerd zijn op een gevoel van onbehagen of op basis van historische gegevens die u vergelijkt met de feitelijkheden zoals deze zich op dit moment aan u presenteren. Contrair denken bestaat uit het volgen van de algemene opinie. Op het moment dat iedereen ervan overtuigd is dat er maar één richting mogelijk is, dalen of stijgen, dient u waakzaam te zijn. Let dan eens op ontwikkelingen die net onder de oppervlakte liggen en waarvan u denkt dat er iets niet klopt. Zodra de kranten een verdere daling of een verdere stijging in met een vette krantenkop afdrukken, wees dan op uw hoede. Het omslagpunt is dan bijna bereikt, zodat de trend geheel onverwachts aan een tegengestelde richting kan beginnen.
Realiseer u dat de ommekeer ook nog enkele jaren op zich kan laten wachten. Daarom lijkt het ons beter om te wachten met anticiperen op het contraire signaal totdat uw beleggingsstrategie een aankoop- of een verkoopsignaal geeft. Nog mooier is u dit signaal weet te combineren met de fase van de beurscyclus. Momenteel zitten we in de dalende fase. Daarom zoeken we naar contraire situaties die een neerwaartse trend bevestigen.
De afgelopen periode heeft de AEX zich sterk herstelt. Een koersstijging van meer 20 procent mag krachtig genoemd worden. Heeft u last gehad van een onbestemd gevoel? Dit is waarschijnlijk terecht omdat onderstaande situaties of feiten bij contraire beleggers een onbestemd gevoel kunnen oproepen of enkele alarmbellen laten afgaan. Wat horen we de alarmbel op verschillende fronten rinkelen. Namelijk: — vette krantenkoppen; — negatief nieuws wordt genegeerd; — de prijs van een vat ruwe olie;- de ontwikkeling van de inflatie, u kunt vraagtekens zetten bij het feit of koersstijging na de redding van Bear Sterns en Northern Rock wat met groot gejuich op de beurs is ontvangen ook gerechtvaardigd is en tot slot de ontwikkeling van de huizenprijzen. We zullen elk thema concretiseren.
Krantenkoppen. In mijn vorige column beschouwde ik de koptekst ‘afscheid van de beer’ als een contrair signaal. Toen ik deze kop las, dachten wij bij onszelf: ‘dit kan niet waar zijn’. Immers de volgende onderstaande signalen vragen om economische moeilijkheden. Deze zijn:- het negatieve nieuws wordt volledig genegeerd; — de stijgende prijs voor een vat ruwe olie; — inflatie; — dreigend faillissement van het kapitalisme;- dalende huizenprijzen en een dollarcheque voor de Amerikanen om met geld te blijven strooien.
Negatief nieuws wordt genegeerd. Financiële verslaggevers lijken er genoegen in te hebben om elke tegenvaller als meevaller te betitelen, zoals: ‘Hoger dan verwacht’. In eerste instantie dacht ik bij het lezen van zo’n opmerking dat de resultaten beter waren ten opzichte van de vorige publicatie. Echter, als ik de resultaten vergeleek met de resultaten van vorig jaar, dan bleek dat er juist minder winst is gemaakt. Deze manier van verslagleggen kwam op een gegeven moment dagelijks voor! Na verloop van tijd gingen bij mij de alarmbellen rinkelen omdat er dan iets vreemds gebeurt, namelijk: stijgende koersen op slecht nieuws.
Olie. In de jaren zeventig hebben we twee keer een oliecrises gehad. De prijs van een vat ruwe olie steeg de eerste keer van 1,80 dollar naar 3 dollar. Enkele jaren later was het weer raak. De OPEC kondigt in 1973 een aantal maatregelen af tegen de VS en tegen Nederland waardoor de olieprijs stijgt tot 12 dollar per vat. Terwijl Nederland op zijn kop stond, zakte de beurs door zijn hoeven. Op dit moment is de prijs van een vat ruwe olie ten opzichte van vorig jaar minimaal één keer over de kop gegaan. Wie heeft u de afgelopen maanden horen spreken over de negatieve gevolgen van deze prijsontwikkeling voor de macro-economie of voor individuele bedrijven? Vanaf het moment dat de prijs van een vat ruwe olie 135 dollar aantikte was het hotnieuws. Toen schrok iedereen zich rot. Zeker, er is gewaarschuwd voor peakoil. Vliegmaatschappijen lijden zwaar onder de gestegen kerosineprijs. Contraire beleggers weten dat de olieprijs een factor van belang is en voorlopig nog zal blijven omdat er nog niet voldoende alternatieven op de markt zijn. Daarom is een verdubbeling van de prijs van een vat ruwe olie schadelijk voor de economie.
Inflatie. Uw koopkracht wordt aangetast door inflatie. U kunt met uw salaris minder kopen. Consumenten willen altijd meer willen hebben. Daarom klagen zij bij een oplopende inflatie over het feit dat het leven zo duur wordt. Het is een ingewikkeld proces want als uw salaris meegroeit met de inflatie kan het gebeuren dat Nederland te duur wordt in vergelijking tot landen waar men de inflatie niet repareert tijdens salarisonderhandelingen. Als gevolg hiervan kunnen bedrijven besluiten om hun productie te verplaatsen naar goedkopere landen of kan men wereldwijd besluiten om dezelfde producten niet meer in Nederland te kopen maar zoekt men naar mogelijkheden om deze elders goedkoper te kopen.
Inflatie trekt over het algemeen het rentepijl omhoog. Daarom kunt u in mijn columns over de beurscyclus lezen hoe de Euribor Rente zich ontwikkelt. In een maatschappij als de onze, waar we tot over onze oren in de schulden zitten, is een hogere rente desastreus. Immers als de rente stijgt, kunt u nog minder kopen. Op dit moment wordt uw koopkracht wordt aangetast door externe factoren zoals een oplopend prijspeil van energie, voeding en belasting, maar ook door interne factoren zoals hogere rentelasten voor uw hypotheek en of doorlopend krediet. Dat kan niet goed aflopen. Daarom rinkelen de alarmbellen zodra de inflatie begint te stijgen. Vroeg of laat zal de huidige economische situatie als gevolg van de stijgende hypotheekrente verslechteren.
Overheidsingrijpen. Het principe van de vrije markteconomie vindt zijn rechtvaardiging in het principe van in vraag en aanbod. Vanzelfsprekend zijn er risico’s verbonden voor degenen die willen ondernemen en of degenen die willen investeren in ondernemingen. Deze risico’s worden doormiddel van allerlei (boekhoudkundige)regels inzichtelijk gemaakt. Het lezen van een jaarverslag kan daartoe bij uitstek een nuttige aangelegenheid zijn. Kijk dan eens naar de solvabiliteit ofwel de verhouding tussen het eigen vermogen en het vreemde vermogen.
Op dit moment gaat het schijnbaar zo slecht in verschillende delen van de wereld dat er voor miljarden zijn afgeschreven waarbij de normen voor de solvabiliteit worden verlaagd (Freddy Mac) of de risico’s volledig worden overgenomen door bijvoorbeeld de Engelse overheid. (Northern Rock). Ook kun je twijfelen aan de handhaving van tripple‑A status van grote herverzekeraars.
Recentelijk stond Barclays nog in dit verband in het nieuws omdat de verhouding van het kernvermogen tot risicodragende activa naar verwachting lager zal uitvallen dan de 5,1 procent van eind 2007. Ze voldoen nog niet eens aan hun eigen doelstelling van 5,25 procent. Toch voelt de bank zich niet verplicht om iets te doen, aldus de reactie van financieel bestuurder Chris Lucas in de Telegraaf (16÷05÷2008).
Kortom, als de buffer voor het eigen vermogen wordt verlaagd loopt de belegger grotere risico’s dan tijdens de krach van 1929 omdat elke tegenslag dan funest kan zijn voor het voortbestaan van de onderneming. Het feit dat Bear Sterns en Nothern Rock niet failliet mochten gaan, betekent in onze ogen dat noodzakelijk ingrijpen eerder een teken aan de wand is dan een rechtvaardiging voor de fikse koersstijging nadien.
Overheden, toezichthouders hebben te lang zitten slapen, waardoor er op dit moment teveel ongezonde bedrijven zijn. Om te voorkomen dat deze bedrijven omvallen lijkt het erop dat men de normen verlaagt voor het eigen vermogen zodat men de tijd krijgt om enige orde op zaken te stellen en dreigt overheidsingrijpen om deze bedrijven overeind te houden nog het enige redmiddel te zijn. Als gevolg van deze ontwikkelingen heeft de vrije markteconomie blijkbaar zijn langste tijd gehad. Meer lezen over het begrip kapitalisme? Zie: http://nl.wikipedia.org/wiki/Vrijemarkteconomie
Huizenprijzen. In een aantal landen hebben huiseigenaren teveel geleend om een huis te kunnen kopen. Nadat de leenfaciliteiten in de loop der jaren zijn verruimd, konden de potentiële kopers steeds meer lenen voor hun droomhuis. Als gevolg hiervan hakte de hypotheekrente steeds meer de koopkracht aan mootjes. Volgens zeggen is de prijsontwikkeling op de Nederlandse huizenmarkt precies goed. Zie: http://www.z24.nl/economie/artikel_13873.z24 . De Rabobank voorspelt de komende jaren zelfs een prijsstijging van 3 procent per jaar. Contraire beleggers twijfelen met recht aan bovengenoemde visisies. Het lijkt wel alsof de huizenprijs niet mag dalen. Waarom eigenlijk niet? We leven toch in een vrije markt? Niets stijgt altijd maar door. Ook de huizenprijzen niet. Zeker niet als de hypotheekrente stijgt, de werkloosheid begint te stijgen, de koopkracht wordt uitgehold, er vanwege de benzineprijzen sprake is van een stijgende reële- en gevoelsinflatie, er in toenemende mate sprake is van reorganisaties en tot slot de beurs langdurig daalt.
Lemmingen. In werkelijkheid lopen lemmingen helaal niet massaal de zee in. Dat is een algemene dwaling of denkfout. En als zij dit zouden doen dan zou er nog niets aan de hand zijn omdat zij gewoon kunnen zwemmen. Meer lezen: http://nl.wikipedia.org/wiki/Lemmingen . Dat beleggers ook massaal denkfouten maken kunt u bevestigd zien door de dagelijkse beursomzet te volgen. U kunt zien dat beleggers weldegelijk elkaar achterna lopen. Aan het eind van de topfase is de dagelijkse omzet veel groter dan aan het begin van de bodemfase. Eigenlijk zou dit andersom moeten zijn omdat beleggers dan nog een mooie koersontwikkeling voor de boeg hebben. Contraire beleggers zijn dan ook relatief zeldzaam.
Beleggingsstrategie. Contrair beleggen is moeilijker dan u denkt. Daarom adviseren wij u om deze methodiek te gebruiken als ondersteunend materiaal naast uw beleggingsstrategie. Contraire signalen kunnen enkele dagen tot enkele jaren voor een beursomslag worden gegeven. Daarom is het zo lastig om op uitsluitend op deze methodiek uw beleggingsbeslissingen te baseren.
Deze column is tot stand gekomen als gevolg van een samenwerkingverband tussen Jos Magendans ( webmaster: www.psychologieenbeleggen.nl ) en Arnoud Rademaker. Wij zullen zo nu en dan de rubriek ‘Beurspsychologie’ voor u verzorgen.
Disclaimer. Deze column heeft uitsluitend educatieve doeleinden. Niets van de tekst is op te vatten als een concreet beleggingsadvies. Overleg altijd met een professionele beleggingsadviseur van uw bank voordat u enige actie onderneemt. U bent verantwoordelijk voor uw eigen beleggingsbeslissingen. Advies: lees de disclaimer van www.usmarkets.nl .