Na een overzicht te hebben gegeven van hypes die tot bubbels en crashes leidden van in de 17de tot de overgang 20ste naar 21ste eeuw zullen we tot besluit enkele vragen behandelen zoals: hoe een crash zich aankondigt, of iedereen verliest bij een crash … Wat kunnen we het best doen als er tekenen zijn dat er zich een crashscenario aan het ontwikkelen is … Hiermee sluiten we onze 6‑delige serie over hypes, crashes en waanzin af … Uiteraard kunt u bij zoeken op deze site de andere 5 delen nog teruglezen …
Hypes, crashes, waanzin: deel 6 en slot.
In dit artikel onderzoeken we welke de voortekenen zijn van een nakende crash, we stellen ons de vraag of iedereen verliest bij een crash en of er wel degelijk een crash op komst is. Tenslotte geven we enkele regels waaraan men zich naar onze mening moet houden als er een crash dreigt.
Voortekenen van een crash
In het besluit van deel 4 van deze reeks artikelen hebben we in één zin u tweemaal op een verkeerd been gezet. De eerste keer was door te suggereren dat er in de 21ste eeuw zich geen bubbels hebben voorgedaan. Waarom we dat zo stelden, hebben we toegelicht in deel 5, waarin we het o.m. hadden over de Nasdaq-crash, net bij de millenniumwisseling.
Ook lieten we uitschijnen, dat er geen sprake zou zijn van een nieuwe bubbel. Dat is de typische houding van de doorsneebelegger, en dat is geen verwijt. Want dat er zich een bubbel heeft gevormd, dat besef je als hij barst.
Naar onze mening, en daarbij refereer ik in de eerste plaats naar het standpunt van Guy Boscart, zitten we nu in de aanloopperiode naar een crash en dus middenin een bubbel. Waarom? Wel er zijn een reeks tekens die gelden als indicatoren. Ga zelf maar na of u (sommige van) deze signalen als hebt opgemerkt:
- Euforie in de media, in de zin dat wordt aangeraden om te beleggen in aandelen of dat je minstens je posities moet vergroten.
- Berichten over ‘andere tijden’, ‘nieuwe economie’. Laat je niet misleiden. De beurs verandert nooit, omdat de menselijke psychologie ook nooit verandert. Dezelfde drijfveren die in de 17de eeuw de tulpenbollenwaanzin op gang brachten, lagen aan de basis van de Nasdaq-bubbel.
- Inflatie die op hol slaat, waarbij alles duurder wordt, zoals brandstof, levensmiddelen, huishuur, vakanties.
- Stijgende goudprijs, gekoppeld aan de hollende inflatie. Te noteren: de goudprijs doorbrak deze week (week 48, van 28 november tot 2 december 2005) het niveau van 500 dollar / ounce. Hiermee wordt een 23 jaar oud record doorbroken!
- Juichende boodschappen van regeringsleiders i.v.m. de economie. Denken we hierbij aan een recente (vrijdag 2 december ll.) toespraak van de Amerikaanse president George Bush waarin hij o.a. zei, dat de VS-economie in topvorm is. Daarbij zweeg hij wijselijk over het handelstekort, de explosie van de woningprijzen, de schuldenberg die VS-burgers opstapelen, de dreigende ineenstorting van de pensioenfondsen en het fenomeen van outsourcing. Verder in dit artikel komen we op deze punten terug.
Verliest iedereen bij een crash?
‘Miljarden dollars zijn in rook opgegaan’ is maar één van de vele zinnetjes die circuleren als de markten ineenzakken, zoals ten tijde van de Nasdaq-crash in maart 2000 en de maanden erna. Tot op zekere hoogte is het mogelijk, maar het is geen algemene regel. Stel dat u een pakket aandelen hebt gekocht voor een bedrag van 25.000 euro. Vlak voor de crash is uw pakket 50.000 euro waard. Opeens dalen de koersen, u aarzelt, hoopt op beterschap en als u zich realiseert dat het is misgelopen, zijn uw effecten nog maar 10.000 euro waard. Ten einde raad verkoopt u en incasseert een verlies van 15.000 euro. Dit bedrag is, wat u betreft, inderdaad in rook opgegaan. Maar de makelaar of de bank waar u destijds hebt gekocht, hebben een winst van 15.000 geboekt.
Wie ook mooie zaken doen bij crashes, zijn de shorters. Zij hebben de bui zien hangen, zij hebben de voortekenen van de crash goed ingeschat. Zij weten dat het gevaarlijk wordt op de marketen, wanneer zo goed als alleman enthousiast doet over aandelen en de mond vol heeft van ‘al slapend rijk worden’.
Het komt er dus op aan, tegen de stroom in te durven gaan en zeker niet mee te doen aan de massapsychose ten tijde van een zich vormende zeepbel.
En als de aandelen na de crash hun laagste peil hebben bereikt, is long gaan de aangewezen tactiek. Op dit ogenblik heeft de massa angst om terug in te stappen en zal door de meerderheid van de beleggers gewacht worden tot ‘het lekker omhoog gaat’. In vele gevallen is het dan al te laat om op de trein te springen.
Is er een crash op komst?
Guy Boscart heeft al meer dan eens aangehaald: er zijn verschillende signalen dat een crash zich gaat aandienen en hierbij denken we vooral aan Wall Street als de toonaangevende beurs. Wij zetten die signalen op een rij.
1. De ‘schuldenzeepbel’
Zeggen dat de gemiddelde Amerikaan niet spaarzaam is, is een open deur intrappen. Bovendien is het ontlenen van geld een gewoonte geworden, die gevaarlijke proporties aanneemt. Denken we maar de statement dat in de VS door de band genomen per credit card 16.000 dollar schuld is. Nu worden ook woningen als onderpand ingezet om toch maar te kunnen blijven lenen.
‘Schuldenzeepbel’. Bron: Global Markets Fund
We vonden dat we u bovenstaande grafiek niet mochten onthouden. Ten tijde van de crash van 1929 had de schuldenberg een historisch hoogtepunt bereikt. Vandaag de dag is er een nieuw record gevestigd:
Hierboven ziet u de nationale schuldenklok van de VS. Het fabelachtige getal van ca 8,117 biljard dollar (8.117 miljard) is de openstaande publieke schuld gisteren 4 december 2005 om 15:39 uur lokale tijd in Nederland of België. Rekening houdend met een huidige bevolking van 297.882.950 personen komt dit uit per Amerikaanse burger (jong en oud) op een schuld van maar liefst 27.747.31 dollar (23.724 euro). Dit is zonder de persoonlijke schuld die de burger eventueel nog heeft openstaan. Als we die schulden er ook nog bijrekenen dan wordt dit bedrag vele malen hoger.
Deze kolossale schuldenlast is risicovol en de VS-overheid heeft nauwelijks een idee, om niet te zeggen geen idee, hoe die put te vullen! Daar waarschuwt Greenspan al geruime tijd voor, maar hij beëindigt op 31 januari 2006 zijn mandaat en wordt opgevolgd door Ben Bernanke die bekend staat om zijn makkelijke gedachten omtrend de schuldenpositie. ‘Als de economie maar draait komt alles vanzelf goed’, daarop komt zijn standpunt neer.
Het gevaar dat hierdoor een crash kan ontstaan, is te zoeken in de niet uit te sluiten renteverhogingen die de Fed (Federal Reserve, Amerikaanse centrale bank) moet doorvoeren. De FED moet de rente verhogen om de inflatie te bestrijden, want inflatie is iets wat zeker niet uit de hand mag lopen. Op een bepaald moment zullen de schuldenaars in de problemen komen, ze zullen hun interesten niet meer kunnen betalen en in gebreke blijven of bankroet gaan. Dit zal zijn weerslag hebben op de economie en dus ook op de beurzen.
Als de schuldenzeepbel uiteenspat, zal een kettingreactie plaatsvinden die vernietigend zal zijn voor zowel de aandelen- als de obligatie- en valutamarkt.
2. De ‘woningzeepbel’
De huizenmarkt in de VS wordt (nog) gedomineerd door de stieren, die hun inspiratie vinden in de historisch lage hypothecaire rente. Tegelijkertijd zijn de woningprijzen de pan uitgeswingd de laatste jaren. Dit moet tot een breekpunt leiden. Eens zullen de hypotheekmaatschappijen en/of de banken de rente terug beginnen aan te passen, denk aan wat we hierboven zegden over de renteverhogingen door de Fed.
Wanneer de drang om huizen te kopen afneemt, komt een mechanisme op gang dat zal voeren naar dramatische situaties op de woningmarkt. De prijzen zullen ineenzakken en velen zullen blijven zitten met hun onverkochte eigendom, niet meer in staat de aflossingen te financieren.
De ervaring heeft geleerd, dat de woningprijzen eens zo zwaar doorwegen op de economie als de aandelenkoersen. Als de woningprijzen crashen met ‘slechts’ 20%, dan zal het economische effect hiervan net zo groot zijn als een crash van 40% in Wall Street! En een prijsdaling van woningen met 20% is op zichzelf niet spectaculair.
En dan hebben we het nog niet gehad over Fannie Mae en Freddie Mac, de financiers van het grootste deel van de hypotheekmaatschappijen en van banken die hypotheken verlenen in de VS. In het artikel De vijf werken van Fannie Mae probeerden we aan te tonen we aan hoe precair de situatie bij Fannie Mae is. Als het daar misloopt, zal de woningzeepbel in VS zeker barsten.
3. Het ‘baby boomersprobleem’
De zg. baby boomers zijn de Amerikanen, geboren tussen 1946 en 1964. Het gaat om ca 76 miljoen individuen, die nu tussen 41 en 59 jaar oud zijn en nog volop actief. Zij hebben steeds een stevig appetijt getoond voor beleggingen en hebben ze mee de crashes van 1987 en 2000 in de hand gewerkt.
De baby boomers hebben ook bijgedragen voor pensioenfondsen en de komende jaren zullen ze eraan beginnen te denken op rust te gaan. Het geld dat hen als pensioen zal worden uitgekeerd, zal komen van het verkopen van de onderliggende stukken uit genoemde pensioenfondsen.
Deze massale verkoop zal zijn weerslag op de aandelenkoersen niet missen. Simpel toch, denkt u, de huidige generatie zal die aandelen wel kopen en klaar is Kees. Niet waar: de huidige generatie heeft niet meer dezelfde koopkracht als de vorige. Ze zitten tot over hun oren in de schulden, vergeet dat niet. Intussen heeft de economie een paar slechte periodes achter zich en zijn de lonen niet meer zo sterk gestegen als vroeger het geval was.
4. Het uitbesteden van werk in het buitenland
Het fenomeen grijpt met groter wordende snelheid om zich heen: firma’s ontslaan dure werknemers en laten hun job uitvoeren door goedkope buitenlandse werkkrachten. Diegenen die het leger van de werklozen moeten vervoegen erbuiten gelaten, is het een win-win stituatie. Het bedrijf doet dramatische besparingen qua lonen en salarissen en de buitenlanders worden rijk, naar eigen normen wel te verstaan. De voorbeelden zijn legio: van assemblagewerk in Hongaarse of Pakistaanse ateliers tot het doen van de boekhouding in Poolse of Indiase kantoren.
Uit een cijfer van 2003 blijkt, dat toen al 40% van de 500 grootste bedrijven van de VS zich bezig hielden met uitbesteden van werk. Economen gingen er in datzelfde jaar 2003 van uit, dat in de VS 14 miljoen jobs bedreigd zijn door uitbestedingen.
Om toch maar aan de slag te blijven, zijn nu vele duizenden werknemers bereid gevoelig te gaan inleveren. En met gevoelig bedoelen we niet 10 of 20% minder, maar wel happen van 40 tot 60% uit het loon of het salaris, want in de lageloonlanden is men tevreden met een inkomen dat tot 5x minder is dan dat in de States.
5. Het aanzwellende handelstekort
In april ll. verscheen op deze site het artikel Handelstekort VS breekt alle records. Toen vonden we het al sterk, dat het tekort op de handelsbalans (het verschil tussen in- en uitgevoerde waarde) in februari van dit jaar de 61 miljard dollar had bereikt. Wij gingen ervan uit, dat de overheid in de VS alles in het werk zou stellen om het tijd te doen keren. Dit is niet gebeurd. In september knalde het handelstekort van de VS door het plafond van 66 miljard dollar door 66,1 miljard dollar te bereiken. Analisten hadden ‘slechts’ 61,5 miljard dollar verwacht.
Deze situatie duidt erop, dat de Amerikaanse producten minder en minder gekocht worden in het buitenland en dat de consument in de VS gretig buitenlandse producten aankoopt (met geleend geld?). Hierdoor komt er extra druk op de zeepbel.
Gedragscode bij crashgevaar
Als we lessen willen leren uit het verleden en als we bovenstaande signalen i.v.m. een mogelijke crash mogen geloven, dan lijkt de tijd rijp om praktische maatregelen te nemen teneinde zich in te dekken tegen het ogenblik, dat Wall Street door de knieën gaat, het moment dat zelfs de Poppenspelers niet meer aan beursmanipulatie kunnen doen.
Dit is o.i. de gedragscode in zulke omstandigheden:
a) neem geregeld winst op long-posities, een winst tot 10% is al voldoende,
b) werk met stop losses, waarvan je het niveau dagelijks aanpast,
c) schuw short-posities niet
d) zodra de beurs waarin je hebt belegd op 1 dag 5% daalt, doe dan onmiddellijk alle long-posities weg,
e) let op voor adviezen van makelaars, banken of andere ‘specialisten’ met commerciële bedoelingen,
f) volg nieuws en commentaren op onze site (zie dagelijkse berichten van o.a. Guy Boscart).
Wanneer een crash zich zal voordien, is helaas niet te voorspellen. Waarom niet? Omdat het een zuiver spel is van de menselijke psychologie, van emoties die een vonk nodig hebben om een explosie te veroorzaken.
De zeepbel is er, de naald om ze te doorprikken is er ook. Wanneer de waanzin voldoende groot is om de naald naar de bel te brengen, dat is de vraag.
Jan Van Besauw
Columnist voor US Markets
Ondergetekende is gepensioneerd marketing manager beeldvormingsystemen.
Hij heeft in geen enkel van de eventueel geciteerde aandelen of gelijk welk andere vorm van beleggingsinstrumenten een eigen positie.
5 december 2005.