De beurs herstelt zich nog maar twee maanden van de enorme koersdaling die sinds vorig jaar is ingezet en er wordt al gerept over een dooie beer. Elke fase van de beurscyclus kent talloze perioden van tegengestelde bewegingen ten opzichte van de hoofdtrend. Daar is niets mis mee. Ik kijk er ook niet van op. Waar ik wel van opkijk is het feit dat zeer slecht nieuws volledig genegeerd wordt en zelfs als een koopsignaal wordt beschouwd. Is het niet voorbarig van Het Financieele Dagblad (17÷05÷2008) om een column te openen met de koptekst ‘Afscheid van de beer?’. Nu we weten dat de consument afhaakt kan de reële economie hard geraakt worden. Als de olieprijs verder stijgt zullen consumenten waarschijnlijk niet zo snel minder gaan autorijden maar wel de aanschaf van duurzame consumptiegoederen uitstellen. De economie zal vertragen zodra de consument zuiniger aan doet. Ik beschouw de de koptekst ‘Afscheid van de beer’ in een zeer sterk stijgende markt waarbij negatieve berichten worden beschouwd als een koopsignaal als een contrair signaal. Immers, slechte cijfers duiden op een neergaande markt, of ze nu meevallen of niet. Beleggers denken niet logisch maar psychologisch!
1. Inleiding
In deze column staat de beurscyclus centraal. De beurs kent een cyclus van opeenvolgende fasen, namelijk: een opgaande fase, een topfase, een dalende fase en een bodemfase. We zitten nu in de dalende fase.
De koersen worden wereldwijd beïnvloed door: koerstechnische factoren, het sentiment, macro-economische factoren, bedrijfseconomische factoren, opmerkelijkheden en de opkomst of juist het wegebben van een crisis.
Recente ontwikkelingen plaats ik in de context van de dalende fase. Natuurlijk is er ook aandacht voor individuele aandelen. Een rendementsberekening laat zien dat u tijdens deze fase beter kunt sparen dan beleggen. Putopties kunnen tijdens deze fase ook een goed beleggingsinstrument zijn.
2. Terugblik 13/05/2008 — 20/5/2007
De AEX is ten opzichte van mijn vorige column gestegen van 480 naar 496
Koerstechnisch. De Advance-decline lijn geeft het verschil aan tussen het aantal fondsen dat stijgt en het aantal fondsen dat daalt op een bepaalde dag. Tijdens de dalende fase zal de A‑D lijn dalen omdat er meer aandelen verkocht worden dan er worden teruggekocht. Tijdens de topfase in 2007 heb ik de A‑D lijn voor u op nul gezet. Op dit moment staat hij op -/- 668
De gemiddelde beursomzet voor de aandelen uit de AEX zal na het bereiken van een top tijdens de topfase of aan het begin van de dalende fase weer gaan dalen. Op dit moment is de gemiddelde beursomzet gedaald van 4046 miljoen euro per dag naar 3138 miljoen euro per dag.
Tijdens de dalende fase zullen veel belangrijke indices een dalend verloop van het voortschrijdend gemiddelde laten zien. Er zijn nu zevenentwintig indices die een dalend verloop laten zien. Deze zijn: Amerika (Dow Jones Composite Index , Dow Jones Industrial, Dow Transport, midcapper Russell 1000, 2000, 3000, Argentinië, Mexico en de SP500- index); Azië (Australië, Shanghai, Maleisië, Japan, Nieuw Zeeland, Zuid Korea, Singapore, Taiwan); Europa (Oostenrijk, België, Frankrijk, Duitsland, Nederland, Noorwegen, Italië, Spanje, Zweden, Zwitserland en Engeland); Midden-Oosten (Israël).
Sentiment. Tijdens de dalende fase ervaren beleggers dat het beleggen in aandelen risico’s met zich meebrengt. Daarom zal de risicopremie (dividendrendement -/- rente op een spaarrekening van bijvoorbeeld www.argenta.nl ) langzaam maar zeker toenemen. Tijdens de topfase (2007) heeft de risicopremie op -/- 2 procent gestaan. Op dit moment staat de risicopremie op -/- 1,3 procent.
Ook de koers/dividendverhouding daalt. Tijdens de dalende fase willen beleggers meer dividend ontvangen voor elke euro die zij in aandelen beleggen. Tijdens de topfase (2007) heeft de koers/dividendverhouding op 50 gestaan. Inmiddels is de koers/dividendverhouding gedaald naar 34.
Macro-economisch. De cijfers van de Oeso tonen aan dat de wereldeconomie in maart verder is verzwakt. ‘De Oeso-index, die een algemeen beeld geeft van de economische ontwikkelingen in de komende vier maanden, blijkt in maart verder te zijn gedaald. Het samengestelde indexcijfer nam af van 98,6 in februari naar 98,1 in maart. Een cijfer onder de honderd duidt op vertraging in de wereldeconomie (Het Financieele Dagblad, 15/05/2008)’.
Wereldwijd maakt men zich zorgen over de hoge energieprijzen en de voedselprijzen. Bovendien spelen de dalende huizenprijzen een steeds grotere rol in bijvoorbeeld Amerika, Spanje en in Engeland. Centrale banken hebben een probleem. Enerzijds willen zij de rente verlagen omdat zij zo de economie kunnen stimuleren, anderzijds zouden zij de rente juist moeten verhogen om de inflatie in te dammen.
De economie zal naar mijn idee wereldwijd verder afkoelen omdat de banken minder geld uitlenen. Zij zijn op zoek naar spaargeld zodat ik verwacht dat zij uit concurrentieoogpunt de rente eerder zullen verhogen. Dat banken veel voorzichtiger zijn geworden met het verstrekken van krediet kunt u lezen in de column van Ronald van Gessel. Zie: www.dft.nl/goeroes/finanscoop/3986945/Vertraagde_tik.html
De dure olie begint z’n tol te eisen. De tank van Jan Modaal slurpt nu al zo’n 10 procent van zijn inkomsten op. Autorijden wordt duur. Het zijn niet alleen de automobilisten die geconfronteerd worden met de dure benzine. Ook vliegmaatschappijen ondergaan een moeilijke periode. De resultaten van bijvoorbeeld Austrian Airlines staan onder druk vanwege de dure brandstofkosten.
Sommige vliegmaatschappijen hebben de druk op de brutomarge weten af te wentelen door de brandstoftoeslag te verhogen op een moment waarop de consument ook begint te zuchten onder de gestegen energieprijzen en het vooruitzicht om vanaf aanstaande zomer een hogere gasrekening te moeten betalen. Duurder vliegen leidt tot minder klanten waardoor de brutomarge opnieuw onder druk wordt gezet. Zo kan er een vicieuze cirkel ontstaan.
Ik ga ervan uit dat steeds meer mensen zullen afhaken, waardoor de beladinggraad lager wordt. Daardoor zullen de kosten van kerosine omgerekend per klant opnieuw stijgen, waardoor de resultaten nog sterker onder druk komen te staan. Het is niet ondenkbeeldig dat nieuwe brandstofverhogingen sommige vliegmaatschappijen de das om zullen doen. Inmiddels daalt de beladingsgraad al van AIR France-KLM. Niet omdat de consumenten afhaken, maar omdat er recentelijk teveel nieuwe toestellen zijn gekocht. Zie: http://www.fd.nl/csFdArtikelen/BTN-BPO/y2008/m05/d07/BTN-BPO4877860?t=Air_France_KLM_bezettingsgraad_passagiers_april_80_0_
Het is niet gebruikelijk om de tekst aan te passen nadat hij is geplaatst. De uitspraak van Trichet waarbij hij zijn zorgen uit over voor een massale werkloosheid als gevolg van de hoge inflatie kan ernstige gevolgen hebben voor de ontwikkeling van onze huizenprijzen en de koersen op de beurs. Het lijkt me in uw belang om hiervan op de hoogte te zijn. Meer lezen? In mijn column van 22 april j.l heb ik uitgelegd waarom ik dit jaar nog een renteverhoging verwacht. Zie: http://www.usmarkets.nl/Artikelen/Columns/Beurscyclus-Renteverrassing-op-komst.63469.html . Op het moment dat ik deze column schreef ging de markt nog van een renteverlaging uit. Nu de markt haar verwachting moet bijstellen kan er een paniekreactie ontstaan. De gevolgen van een recessie zijn ernstiger dan de kredietcrisis. Helaas zal het ontstaan van de recessie (mocht die komen?) in de geschiedenisboeken worden gekaraktiriseerd als logisch gevolg van de kredietcrisis die aan de recessie vooraf ging.
Bedrijfseconomisch. Analisten verwachten dat de winst per aandeel in 2008 voor 17 bedrijven uit de AEX en de AMX dit jaar lager zal uitvallen dan de winst per aandeel over 2007: — Ahold;- ASML; — Akzo; — Corporate Express; — ING;- KPN; — Philips; — Reed Elsevier; — Royal Dutch; — TomTom; ‑Wolters Kluwer; ASMI;- Bam; — Binck Bank; — Boskalis; — CSM en Wessanen. Het gaat op dit moment om 15 bedrijven uit de AEX en AMX (Bron: Het Financieele Dagblad, 19/05/2008).
Reorganisaties, faillissementen en ontslagrondes zullen tijdens de top- en dalende fase in eerste instantie toenemen. Gelukkig zullen dit soort berichten tijdens de bodem- en stijgende fase weer langzaam uit het beeld verdwijnen. Sinds mijn vorige column hebben de volgende bedrijven een reorganisatie aangekondigd; — Bruna gaat bezuinigen waardoor een personeelsreductie niet is uitgesloten; — Hypotheekverstrekker Elq ontslaat bijna de helft van zijn personeel vanwege de aanhoudende crisis op de financiële markten (bronnen: onder andere Wallstreetweb en Het Financieele Dagblad)
Op dit moment hebben verschillende sectoren het moeilijk. Deze zijn; — de autobranche;- het bankwezen; — de makelaardij; — horecapersoneel en de branche voor schoonmakers.
Opmerkelijk. De Spaanse economie koelt sterk af. De daling van de huizenprijzen is een grote bron van zorg voor veel Spanjaarden. Nu de huizenprijzen dalen en de hypotheekrente stijgt zijn consumenten terughoudender geworden met het spenderen van hun geld. Bovendien stijgt de werkloosheid in Spanje. Inmiddels is de groei van de Spaanse economie afgezwakt tot het laagste niveau van de afgelopen 15 jaar. Spanje heeft voor het laatst een recessie doorgemaakt in 1993. ‘Volgens Santovetti is er een kans van 50% dat Spanje nog dit jaar of volgend jaar in een recessie terechtkomt (Het Financieele Dagblad, 15 mei 2008)’
Kunnen wij ook een recessie verwachten? Ook Nederland wordt geconfronteerd met dalende huizenprijzen, een dreigend ommekeer in de trend van de dalende werkloosheidscijfers, een stijgende hypotheekrente, een dalend consumentenvertrouwen, een dalend producentenvertrouwen, banken die minder snel een krediet verstrekken, een toenemende de belastingdruk bijvoorbeeld ten aanzien van de lokale belastingen, verpakkingsbelasting, accijns op sigaretten en het verhogen van de bijdrage voor kinderopvang. Ook hier neemt het aantal verkochte huizen af en zijn er makelaars die vanwege de verminderde belangstelling voor de aankoop van een nieuwe woning de omzet op hun kantoor behoorlijk zien dalen.
De Spaanse situatie lijkt een voorbode te zijn voor wat hier in mildere mate komen gaat. Of we in een recessie terecht komen is onzeker. Als we naar de leading indicators van de Oeso kijken mogen we in ieder geval voor de komende vier maanden verwachten dat de situatie in ons land zich eerder zal verslechteren dan verbeteren. Geen prettig vooruitzicht.
Sommigen vinden me een doemdenker! Gelijk hebben ze ;-). Als columnist moet ik natuurlijk wel trouwe blijven aan mijn eigen visie. Ik kan tijdens de dalende fase geen halleluja verhalen gaan opschrijven omdat ik dan wordt achterhaald door de beleggingsresultaten van mijn eigen model. Het is het één of het ander. Je gelooft in je eigen model, of je waait met alle winden mee. Ik kies ervoor om mijn eigen model te volgen. Daar horen op dit moment nu éénmaal vervelende berichten bij. Helaas, ik kan de werkelijkheid niet mooier maken dan het is. Het onderstaande bericht van het CBS past precies in het patroon van de dalende fase.
‘Huishoudens hebben in het eerste kwartaal 2,2 procent meer besteed. Dat kwam vooral door het hogere aardgasverbruik. Vergeleken met het extreem zachte eerste kwartaal van 2007 werd er flink meer gestookt. Ook de nieuwe eigen bijdragen in de zorg en de opmerkelijk hoge bestedingen aan voeding droegen bij aan de groei van de consumentenbestedingen. Huishoudens gaven echter nauwelijks meer geld uit aan duurzame goederen. Aan kleding en schoeisel werd zelfs duidelijk minder uitgegeven. De groei van de bestedingen aan duurzame consumptiegoederen, de meest conjunctuurgevoelige uitgavencategorie, was veruit de laagste in bijna drie jaar. Het volume van de overheidsconsumptie was 1,2 procent hoger. Vooral de reële uitgaven aan de zorg namen toe (www.cbs.nl ‚15÷05÷2008).’
Ik vind de benaming ‘groei’ in dit geval misleidend. De groei is gerealiseerd als gevolg van hogere kosten van de eerste basisbehoeften zoals kosten voor de gezondheidszorg, de gasprijzen en gestegen kosten voor voedsel. Daarmee is de economie nog niet gegroeid. U betaald alleen meer voor hetzelfde. Dat is iets heel anders. Deze verklaring geeft precies aan waarom de consument afhaakt in de aankoop van duurzame consumptiegoederen, namelijk omdat de consument er in koopkracht op achteruit gaat. Hij haakt af! In onze economie moeten we het hebben van de consument. Zodra het bestedingpatroon stilvalt, dan komt pas de echte crisis boven tafel. Schulden worden minder afbetaald, de werkloosheid stijgt, de huizenprijzen dalen en de beurs zal spoedig een vervolg geven aan de daling die na het afsluiten van de topfase is ingezet.
De kredietcrisis vond achter de schermen plaats. U heeft er, buiten de berichtgeving om, niet veel van gemerkt. Nu het moeilijker wordt om aan krediet te komen of nu de koopkracht behoorlijk daalt, ziet de consument zich genoodzaakt om zuiniger aan te doen. Uit de zojuist gepubliceerde cijfers van het CBS blijkt dat de consument minder uitgeeft en inderdaad lijkt af te haken. http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/dossiers/conjunctuur/publicaties/artikelen/archief/2008/2008 – 038-pb.htm .In mijn vorige column schreef ik over mijn verwachting dat de winkelomzet bij de woningboulevards wel eens onder druk kan komen te staan. Ik sprak deze week iemand die tijdens de pinksterdagen naar een woningboulevard is geweest. Het was zo rustig dat er zelfs gratis koffie werd uitgedeeld. Een bijzonder opmerkelijk gebeuren. Dat doen bedrijven niet zomaar.
3. Huizenprijzen.
Inleiding. In verband met een opmerkelijke media-aandacht voor de prijsontwikkeling van de huizenmarkt zal ik u de komende periode op de hoogte houden van de meest actuele ontwikkelingen. Als de huizenprijzen gaan dalen, dan zal het consumentenvertrouwen en de economische groei in negatieve zin worden beïnvloed. De beurs zal als gevolg van dalende huizenprijzen op zijn minst stabiliseren maar zelf ga ik ervan uit dat de beurskoersen onder de huidige omstandigheden (versneld) zullen dalen zodra blijkt dat de huizenprijzen zakken (als een baksteen). Of dat laatste gebeurt is natuurlijk niet op voorhand te zeggen. Wel verwacht ik dat de huizenprijzen in zullen dalen.
Betaalbaarheid. Ik zal maandelijks de leencapaciteit bijhouden van een modale éénverdiener met een salaris van 30.975 (2008) à 35 jaar die op zoek is naar een gemiddelde eengezinswoning. Op dit moment kan hij maximaal 144.000 euro lenen om een bestaande woning te kopen. De gemiddelde prijs van een gemiddelde eengezinswoning 278.016bedraagt euro. Oftewel, hij komt 134.016 euro tekort. Voor starters, alleenstaanden en mensen met een lager dan modaal inkomen zijn huizen vrijwel onbereikbaar geworden.
De betaalbaarheid van een woning kan via drie routes worden verbeterd, namelijk door een prijsdaling van bestaande koopwoningen, een renteverlaging en door een verhoging van Cao-lonen. Het zal mij niet verbazen als dit proces minimaal drie jaar in beslag neemt.
Actuele ontwikkelingen Nederland. Woensdag 21 mei worden de nieuwste cijfers over de prijsontwikkeling van bestaande koopwoningen op Nederlandse huizenmarkt gepubliceerd. Ik ben benieuwd of deze cijfers ook weer op een later tijdstip worden bijgesteld. Nadat de krantenkoppen ons hadden vertelt dat de huizen in prijs waren gestegen, bleek later dat de prijzen bij nader inzien waren gedaald. De Euribor rente, met name van belang voor huiseigenaren met een korte rentelooptijd, is deze week heel licht gestegen van 4,950 procent naar 4,982 procent
Elders in de wereld. Zoals u in de rubriek ‘opmerkelijk’ heeft kunnen lezen gaat het niet goed in Spanje. Het land heeft last van een vastgoedcrisis. Na tien jaren van uitbundige groei zit de klad er in. ‘De oorzaak van de van de Spaanse vastgoedcrisis moet worden gezocht in een groeiend overschot aan leegstaande huizen, inzakkende vraag, afnemende bouwactiviteiten, oplopende werkloosheid, hoge inflatie en dalende koopkracht (Het Financieele Dagblad, 20/05/2008). Don Piso, één van de grootste makelaarsbedrijven in Spanje heeft toestemming gevraagd voor het ontslag van het personeel van 120 vestigingen. Zie: http://spanje.nieuwslog.nl/article/spanje_46613/Groot_makelaarskantoor_Spanje_sluit_120_filialen.html
De Spanjaarden zijn al een paar jaar geleden gewaarschuwd voor de problemen die er nu ontstaan. Waarschuwende geluiden werden genegeerd. De Spaanse situatie is niet één op één te vergelijken met de situatie in ons land. Toch zijn er overeenkomsten. Ook wij hebben last van de oplopende inflatie, een dalende koopkracht, een werkloosheidspercentage die ten opzichte van enkele maanden geleden heel licht aan het stijgen is en starters (hetzij omdat zij jong zijn, hetzij omdat zij net gescheiden zijn) die op basis van hun salaris geen passende en betaalbare woning kunnen vinden. Tot slot worden waarschuwende geluiden ook hier in de wind geslagen of zelfs krachtig ontkent.
4. Dalende fase.
We zitten in de vijfde maand. Tijdens deze fase zullen er ongetwijfeld weken zijn waarbij de koersen een fors herstel laten zien. De lengte van de dalende fase varieert van 3 maanden tot 36 maanden.
Verschillende beleggers zullen tijdens deze fase bewust nadenken over het feit of ze zullen stoppen met hun beleggingsactiviteiten. Sommigen haken ook daadwerkelijk af. U kunt dit proces volgen met behulp van de beursomzet en de AD-lijn.
Macro-economische cijfers en bedrijfseconomische cijfers zullen verslechteren. Deze ontwikkeling beïnvloed het beurssentiment in negatieve zin. Ook psychologische factoren beïnvloeden het gedrag van beleggers en bestuurders. Hierdoor droogt het aantal beursintroducties op. Eveneens het aantal wilde bedrijfsovernames. Ook neemt de spaarzin weer toe.
Tijdens deze fase kunt u het beste sparen. Wilt u toch speculeren? Dan kunt u met bijvoorbeeld putopties werken. Houdt u er wel rekening mee dat opties een zeer speculatief karakter hebben. Velen hebben daarmee geld verloren.
5. Sparen of beleggen.
Tijdens de top- en de dalende fase is sparen lucratiever dan beleggen. Ik zal wekelijks voor u een rendementsvergelijking maken van de koersontwikkeling van de AEX, een spaarrekening en het beleggen volgens de principes van de beurscyclus.
Een stand van 520 (560−480) voor de AEX neem ik als referentiepunt voor de koers die tijdens de topfase (2007) is bereikt. Hierbij is geen rekening gehouden met het dividendrendement of transactiekosten.
Rendement:
1. AEX (520 — 496): -/- 4,6 procent
2. Spaarrekening ( www.argenta.nl , 15 maanden — maart 2007 t/m mei 2008): 5,0 procent
3. Beleggen volgens de principes van de beurscyclus: 5,0 procent
Uit bovenstaand rekenvoorbeeld ziet u dat het erg zinvol kan zijn om rekening te houden met de beurscyclus. U heeft een rendementsvoordeel ten aanzien van de AEX kunnen realiseren van 9,6 procent
6. Cyclusverloop van individuele aandelen
Eens per maand selecteren we uit de AEX en de AMX aandelen die volgens mijn bevindingen in de dalende fase zitten. Volgens de theorie van de beurscyclus zullen de koersen van deze aandelen aan het einde van de dalende fase lager staan ten opzichte van de koers die zij aan het begin van deze fase hadden. Op deze website worden de actuele koersen van verschillende aandelen automatisch bijgewerkt.
Aandelen AEX (dalende fase): — Aegon; — Ahold; — Akzo; — ASML; — DSM; — Fortis; — Heineken; — ING; — Philips; — Randstad; — Reed Elsevier; — Royal Dutch; SBM-Offshore; — TNT; — TomTom; — Unibal-Rodamco; — Wolters Kluwer;
Aandelen AMX (dalende fase): Aalberts; — Arcadis; — ASMI;- Bam; — Binck Bank; Crucell; — CSM; — Draka; — Heijmans; — Imtech; — Lociga; — OCE; — Ordina; SNS;- USG People;- Wavin; ‑Wereldhave
Laatste update: 03/05/2008
7. Disclaimer.
Deze column heeft uitsluitend educatieve doeleinden. Niets van de tekst is op te vatten als een concreet beleggingsadvies. Overleg altijd met een professionele beleggingsadviseur van uw bank voordat u enige actie onderneemt. U bent verantwoordelijk voor uw eigen beleggingsbeslissingen. Advies: lees de disclaimer!